ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ


Τόσο κατά την διάρκεια της μετάφρασης όσο και κατά την προσπάθεια εξαγωγής συμπερασμάτων αναφορικά με το αντικείμενο της εκπαίδευσης σε αυτό το δοκίμιο του Ernst von Glaserfeld, αντιμετώπισα ένα σημαντικό πρόβλημα. Για να ορίσεις την προβληματική της εφαρμογής της θεωρίας του Κονστρουκτιβισμού στην εκπαίδευση καταρχάς πρέπει να ορίσεις τον ίδιο τον Κονστρουκτιβισμό ως ένα ιδιαίτερο φιλοσοφικό- γνωσιολογικό ρεύμα ή αλλιώς με κάποιον τρόπο να τον εντάξεις σε κάποιο ήδη γνωστό. Από την ονομασία και μόνο όμως προκύπτει ένα επιπρόσθετο πρόβλημα, για τον απλό λόγο ότι ως Κονστρουκτιβισμός έχει επικρατήσει να ονομάζεται ένα καλλιτεχνικό ρεύμα των αρχών του αιώνα μας σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.

Χρήστος Σκόδρας

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Για να γίνω πιο σαφής με τον όρο Κονστρουκτιβισμός περιγράφουμε καταρχάς το καλλιτεχνικό αυτό ρεύμα που βρήκε εφαρμογές στην αρχιτεκτονική και στις εικαστικές τέχνες στην Σοβιετική ΄Ενωση την δεκαετία του �20.Από αυτήν την άποψη λοιπόν και με δεδομένο ότι επίσημα δεν έχει καταγραφεί ένα αντίστοιχο φιλοσοφικό ρεύμα η ακριβής μεταφορά του όρου στα ελληνικά ως κονστρουκτιβισμός από το αντίστοιχο constructivism θεωρώ πως μάλλον είναι αδόκιμος.

Χρησιμοποιώ όμως τον όρο ακριβώς έτσι για δύο λόγους. Πρώτον γιατί δεν μπόρεσα να μεταφράσω με κάποιον άλλον τρόπο την λέξη έτσι ώστε να αποτελέσει ιδιαίτερη ορολογία πιστή σε αυτό που ο συγγραφέας θέλει να αποδώσει με το όρο. Δεύτερο δεν μπόρεσα να εντάξω πλήρως το περιεχόμενο του όρου σε κάποιο άλλο γνωσιολογικό ρεύμα κάτι που σε τελική ανάλυση δεν είναι καν το αντικείμενο της εργασίας μου.

Με βάση όλες αυτές τις δυσκολίες λοιπόν μπορούμε να προσπαθήσουμε καταρχάς να προσδώσουμε περιεχόμενο στο όρο κονστρουκτιβισμός και μετά να προσπαθήσουμε να βρούμε τις εφαρμογές που μπορεί αυτή η θεωρία να έχει στην εκπαίδευση πάντοτε σύμφωνα με την άποψη του Glaserfeld.

Ο ΚΟΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ ΩΣ ΑΛΛΗ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ.

Η γνωσιολογία είναι ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο της φιλοσοφίας το οποίο προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε ζητήματα γνώσης που όμως δεν είναι ξεκομμένα από τα ζητήματα που αφορούν έννοιες όπως η αλήθεια, η πραγματικότητα κλπ. Ο Glaserfeld θεωρεί πως ο Κονστρουκτιβισμός καταπιάνεται με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο με το πρόβλημα της γνώσης από ότι μέχρι τώρα είχε καταπιαστεί κανείς.

Η μέχρι τώρα παράδοση στην φιλοσοφία ήθελε την γνώση σαν ένα ξεχωριστό και ανεξάρτητο από τον γνώστη πεδίο. Σε αυτό το ζήτημα ο κονστρουκτιβισμός επηρρεασμένος απο τους Αμερικάνους πραγματιστές (με πρωτοπόρο τον James) διατυπώνει ως εξής το ζήτημα: δεν τίθεται ζήτημα μιας πραγματικότητας ως κάτι το ξεχωριστό, και μέσα στο πλαίσιο αυτής της πραγματικότητας αληθινές είναι οι γνώσεις μας όχι αν συμφωνούν με αυτήν αλλά αν ικανοποιούν τους πρακτικούς μας σκοπούς και οδηγούν τις ενέργειές μας στην επιτυχία. Με λίγα λόγια η αλήθεια της γνώσης προκύπτει από την επιτυχή εφαρμογή της στον εμπειρικό κόσμο. Ετσι με αυτόν τον τρόπο φτάνει στο σημείο να αντικαθιστά την έννοια της αλήθειας με αυτήν της βιωσιμότητας, κατά αναλογία με την βιωσιμότητα ενός ζωντανού οργανισμού και φυσικά μέσα σε αυτό το πλαίσιο τοποθετεί και την έννοια της προσαρμοστικότητας ως συστατικό της γνώσης με σαφή αναφορά στον Piaget.

Όταν δε, αναφέρεται στην γνώση ως μια προσαρμοστική δραστηριότητα καθορίζει και το περιεχόμενο της ίδιας της έννοιας.

Γνώση είναι το σύνολο, η σύνοψη των εννοιών και ενεργειών που έχει υπάρξει ως επιτυχής με δεδομένες τις προθέσεις που είχε στο μυαλό του ο φορέας αυτής της διαδικασίας δηλαδή ο γνώστης.

Το πρόβλημα που προκύπτει από αυτό και που και ο ίδιος το αναγνωρίζει είναι και πάλι η έννοια της πραγματικότητας όπως αυτή προκύπτει στην ανθρώπινη αντίληψη αφενός, και αφετέρου οι δοσμένες συνθήκες σκοπών και προθέσεων όπως αυτοί προκύπτουν από την επιστήμη στην οποία το ζητούμενο δεν είναι μόνο η λύση κάποιων προβλημάτων αλλά και η δημιουργία ενός όσο το δυνατόν σταθερότερου μοντέλου του εμπειρικού κόσμου.

Η έννοια της βιωσιμότητας καταργεί την αντίληψη της μιας στοιχειώδης αλήθειας που περιγράφει τον κόσμο και θέτει το ζήτημα της υποκειμενικής και σχετικής πραγματικότητας, ανάλογα από την οπτική γωνία του παρατηρητή αλλά και θέτει και ζητήματα παραμέτρων αναφορικά με την ορθότητα της αντίληψης, παραμέτρων και αξιών όπως η ταχύτητα η οικονομία η συμφωνία και η κομψότητα.

Μέσα στο πλαίσιο του εμπειρικού κόσμου ο Glaserfeld εντάσσει και την κοινωνική αλληλεπίδραση όχι όμως σαν έναν ξεχωριστό παράγοντα όπως οι κοινωνικοί συνταγματολόγοι χρησιμοποιούν αλλά όπως και ο Piaget ορίζοντας το «κοινωνικό περιβάλλον» σαν ένα «αντικείμενο» που το παιδί κατασκευάζει στα πλαίσια της βιώσιμης εμπειρίας του.

Με λίγα λόγια το περιβάλλον ενός παιδιού δεν αποτελεί apriori δοσμένο σημείο αναφοράς ούτε υφίσταται ως μια πραγματικότητα παρά μόνο στον βαθμό που είναι μια κατασκευή όπως τόσα άλλα αντικείμενα μόνιμα, το παιδί κατασκευάζει τον πατέρα του, την μητέρα του κλπ.

Φυσικά ο καθένας θα μπορούσε εδώ να ρωτήσει : αν είναι έτσι πως το παιδί ξεχωρίζει τους «άλλους» από τα αμέτρητα αντικείμενα που κατασκευάζει; ο Glaserfeld απαντά πως αυτό προκύπτει από τις ιδιότητες τις οποίες προσδίδει το παιδί σε κάθε αντικείμενο.

Ως παράγοντα κοινωνικής αλληλεπίδρασης ο Glaserfeld oρίζει και την γλώσσα. Εδώ λοιπόν θα μπω στον πειρασμό να κάνω την εξής ερώτηση.

Αν όλη η γνώση είναι η κατασκευή του γνωστού αντικειμένου σύμφωνα με τον κονστρουκτιβισμό τότε η γνώση της γλώσσας πως ερμηνεύεται;

Θέλω να πω το παιδί δεν κατασκευάζει την γλώσσα απλώς την μαθαίνει.

Στην αρχή μιμείται τον ήχο και μετά συνδέει τον ήχο με την έννοια.

Η παραγωγή ήχου βεβαίως και είναι μια κατασκευή όμως σε αυτή την περίπτωση το παιδί μαθαίνει να παράγει δοσμένους ήχους και δεν κατασκευάζει από την αρχή ούτε καινούργιους ήχους ούτε λέξεις.

Εν κατακλείδι αναφορικά με τα μαθηματικά υποστηρίζει ο Gasterfeld ότι τόσο η μονάδα όσο και η πλειονότητα είναι μια εννοιολογική κατασκευή και όχι μια αισθητήρια προτεραιότητα.



Φτάνοντας σε αυτό το συμπέρασμα πιστεύει πως ο κονστρουκτιβισμός έχει πολλά να πει στο πεδίο της διδασκαλίας ειδικά των μαθηματικών.

Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ.

Ξεκινώντας από μια κριτική του εκπαιδευτικού συστήματος στην Αμερική το οποίο στηρίζεται στην αξιολόγηση των μαθητών βάση των σωστών απαντήσεων που μπορούν να παπαγαλίσουν προσπαθεί να εισαγάγει μια νέα βάση στην εκπαίδευση. Μια βάση που δε θα έχει σαν στόχο της την παπαγαλία σωστών απαντήσεων αλλά την δημιουργία των προϋποθέσεων που θα δίνουν τα απαραίτητα εργαλεία στον μαθητή ώστε να είναι σε θέση να λύνει προβλήματα.

Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσει κανείς πως όσο σημαντικό είναι κανείς να οδηγήσει κάποιον στην γνώση άλλο τόσο σημαντικό είναι και να του εξηγήσει γιατί είναι σημαντικό αυτό. Γι’ αυτό παίζει πολύ σημαντικό ρόλο το να πεισθεί ο μαθητής πως το πρόβλημα είναι δικό του πρόβλημα. Όπως επίσης σημαντικό είναι να χρησημοποεί ο καθηγητής παραδείγματα από τον εμπειρικό κόσμο του μαθητή και όχι από περιοχές έξω από αυτόν.

Ο κονστρουκτιβισμός δεν έχει να προσφέρει μια συγκλονιστική μέθοδο στην διδασκαλία αλλά ισχυρίζεται πως μπορεί να εφοδιάσει μια στέρεη εννοιολογική βάση.

Μεγάλη έμφαση δίνεται στην θεωρία του Piaget σχετικά με την γνωστική ανάπτυξη.

Από πολύ μικρή ηλικία το παιδί ακόμα από την φάση που δεν μπορεί να μιλήσει μέσω της αισθησιοκινητικής εμπειρίας μας δίνει ένα παράδειγμα για τον τρόπο που μαθαίνει να συντονίζει τις προσπάθειές του προκειμένου να πετύχει τον στόχο του. Μέσα από την αντανάκλαση και την αφαίρεση όπως ένα βρέφος καταλήγει σε έναν συνδυασμό κινήσεων προκειμένου να αρπάξει ένα αντικείμενο και που μέσα από έναν συνδυασμό καταλήγει να είναι εφαρμόσιμος με παρόμοιο τρόπο ένα μεγαλύτερο παιδί αντιμετωπίζει τα μαθηματικά. Και στις δύο περιπτώσεις αν η σύζευξη στοιχείων είναι επιτυχής θα οδηγήσει σε μια επανατρέξιμη ρουτίνα και αυτό γιατί ο άνθρωπος προσπαθεί να λειτουργεί μέσα από κανονικότητες.

Εξέχοντα ρόλο παίζουν σε αυτό το στάδιο η αναγνώριση και η γενίκευση.

Για να αναγνωρίσεις ένα αντικείμενο σημαίνει ότι το έχεις ξανασυναντήσει και όταν το κατατάσσεις σε μια κατηγορία αυτό συνιστά μια πράξη γενίκευσης.

Δίνει πολύ μεγάλη έμφαση στην αισθησιοκινητική εμπειρία και στην εφαρμογή της στην διδασκαλία των μαθηματικών κατά την θεωρητική ανάλυση που έχει κάνει ο Piaget.

Για να συνοψίσει κανείς διαβάζοντας αυτό το δοκίμιο βρίσκει πως η πρόταση που κάνει ο Glaserfeld συνδυάζει τις θεωρίες του Piaget για τα τέσσερα στάδια γνωσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού με την άποψη «αφήστε τα παιδιά να κατασκευάσουν την γνώση αντί να προσπαθήσετε να την φυτέψετε στα κεφάλι τους». Προτείνει μια διδασκαλία «χτισίματος» σκαλί σκαλί με μικρά βήματα μέσα στον εμπειρικό κόσμο του μαθητή. Στηριζόμενος στην αφαιρετική λειτουργία και την λειτουργία της βεβαιότητας πιστεύει πως από την μικρή ηλικία των έξι, αν ο μαθητής αποκτήσει μέσω της παρατήρησης τις λογικές βεβαιότητες σε εννοιολογικό επίπεδο θα είναι ικανός αργότερα να προχωρήσει σε πιο σύνθετα προβλήματα αφού θα είναι ικανός να μεταθέσει ικανοποιητικά τα συμπεράσματα που έχει αποκομίσει από το μερικό στο γενικό και από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Τα ζητήματα γνώσης αλήθειας και επιστημολογίας τα οποία θέτει ο Glaserfeld στο όνομα του κονστρουκτιβισμού προκειμένου να συναχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για την εκπαίδευση γενικότερα, δεν απασχολούν την «ανθρωπότητα» για πρώτη φορά. Ήδη μέχρι τον δέκατο όγδοο αιώνα έχει δημιουργηθεί μια τεράστια προβληματική που ξεκινά από τα βάθη της ιστορίας του πνεύματος.

Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι αναφορικά με το ζήτημα της γνώσης η αναζήτηση και η προβληματική έχει αποκρυσταλλωθεί σε τρία κυρίαρχα ρεύματα.

Α: Την ορθολογική σχολή που υποστηρίζει ότι πηγή της γνώσης αποτελεί ο λόγος, η καθαρή νόηση, η νόηση δηλαδή που λειτουργεί σύμφωνα με τους δικούς της νόμους και τις δικές της δυνατότητες άσχετα με τα δεδομένα του εμπειρικού κόσμου. Σε αυτούς μπορούμε χονδρικά να κατατάξουμε τους έλληνες προσωκρατικούς, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη τον Ντεκάρτ κλπ.

Β: Την εμπειρική σχολή που βρίσκεται στον αντίποδα της ορθολογικής κατά την οποία η σπουδαιότερη αν όχι η μοναδική πηγή γνώσης είναι οι αισθήσεις που εξασφαλίζουν το εμπειρικό υλικό. Σε αυτούς κατατάσσονται τόσο οι Σοφιστές όπως και ο Αριστοτέλης ξανά, ο Λοκ ο Μπέρκλευ και ο Χιουμ κλπ.

Γ: Η κριτική σχολή που κύριος αντιπρόσωπος της οποίας υπήρξε ο Κάντ. Η σχολή αυτή προσπάθησε να ξεπεράσει την αντίθεση των δύο προηγούμενων σχολών σημειώνοντας την τεράστια σημασία συνεργασίας λόγου και εμπειρίας.

Ο Glaserfeld κάνει μια σαφή αναφορά στον Κάντ από την μια και σαφή αναγωγή των αρχών του Κονστρουκτιβισμού από την άλλη στην σχολή των πραγματιστών οι οποίοι στο ερώτημα - αν μπορούμε να γνωρίσουμε την αντικειμενική πραγματικότητα - απάντησαν πως οι γνώσεις μας είναι αληθινές μόνο στον βαθμό που ικανοποιούν τους πρακτικούς μας στόχους. Μια άλλη φανερή επιρροή και αναφορά είναι αυτή που γίνεται στον Piaget και ίσως και η σημαντικότερη γιατί με βάση την θεωρία του για τα γνωσιολογικά στάδια ανάπτυξης του παιδιού προσπαθεί να θεμελιώσει την εφαρμογή των βασικών αρχών του κονστρουκτιβισμού στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Αν θα έπρεπε να βγάλει κανείς με πολύ συνοπτικό και συμπυκνωμένο τρόπο ένα συμπέρασμα για το τι προτείνει ο κονστρουκτιβισμός σαν πρώτο στόχο εκπαίδευσης πιστεύω πως αυτό είναι η εννοιολογική κατανόηση του διδακτικού αντικειμένου πρώτα απ’ όλα.