Η ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΕΝΟΣ ΔΥΚΤΙΟΥ ΔΡΑΣΤΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΟΧΗΜΑΤΟΣ

Η
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΕΝΟΣ ΔΥΚΤΙΟΥ ΔΡΑΣΤΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΟΧΗΜΑΤΟΣ

Michel Callon

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Εάν τα εργαστήρια και οι χώροι έρευνας είναι για τον 20ο αιώνα οτι ήταν τα μοναστήρια για το 12ο, τότε οι πηγές της δύναμης και αποτελεσματικότητάς τους παραμένει ένα μυστήριο. Πώς γίνεται οι ιδέες και τα γραπτά που προκύπτουν από αυτά τα ιδρύματα να είναι ικανά να φέρουν επανάσταση, έστω και σταδιακά, στις συνθήκες εργασίας στη βιομηχανία, στο σύμπαν των καταναλωτικών αγαθών και στους τρόπους ζωής; Πώς οι ανακαλύψεις που γίνονται στο Stanford, στο Gif-sur-Yvette και στο Cambridge διαχέονται έτσι ώστε να γίνονται παγκοσμίως γνωστές και αναγνωρισμένες; Πώς συγκεκριμένες τεχνικές συσκευές, μορφοποιημένες σε ερευνητικά τμήματα Γαλλικών και Αγγλικών εταιρειών, είναι δυνατόν να κατακτήσουν αγορές σ'όλο τον κόσμο; Ανθρωπολογικές μελέτες του εργαστηρίου έδειξαν ότι τίποτα το εξαιρετικό δεν συμβαίνει μέσα στους τοίχους των ερευνητικών κέντρων το οποίο θα μπορούσε να προσμετρηθεί για την επιρροή τους. Αυτές οι μελέτες έδειξαν επίσης ότι η δύναμη και η γενικότητα των αποκτηθέντων αποτελεσμάτων δεν μπορεί να αποδοθεί στην ύπαρξη μιας συγκεκριμένης επιστημονικής μεθόδου. Αν και οι επιστήμονες δίνουν σε συγκεκριμένες δραστηριότητες μεγαλύτερη προτεραιότητα από άλλες , οι πρώτες δεν κατέχουν περισσότερη αυστηρότητα και λογική η οποία θα έδινε την δυνατότητα σ'έναν παρατηρητή να τις διακρίνει από τις τελευταίες.

Σήμερα οι επιστημονικές ανακαλύψεις εισέρχονται γρηγορότερα στην κοινωνία και γίνονται ευκολότερα αποδεκτές απο αυτή. Στο γεγονός αυτό συμβάλλει η μεγάλη δικτίωση που συμβαίνει στο πλανήτη μέσω του internet αλλά και πιο συμβατών μέσων όπως είναι η τηλέοραση. Μπορεί με λίγο κόπο κανείς να γνωρίζει τι συμβαίνει γύρω του και η εξοικίωση με την επιστήμη ειναι σαφώς μεγαλύτερη απ' οτι παλιότερα.

Επιπρόσθετα, η μελέτη των αντιπαραθέσεων έχει ακυρώσει την άποψη οτι η επιστήμη και η τεχνολογία είναι ελεύθερες απο επιρροές άλλες απο τις διανοητικές. Αντιθέτως, είναι μη αγνές και ετερογενείς. Εάν θέλουμε να κατανοήσουμε τις αμφιβολίες, τις αλλαγές και τις εξελίξεις που σημαδεύουν την ανάπτυξή τους, τότε συμφέροντα, στρατηγικές και συσχετισμοί δυνάμεων που δεν σταματούν στην πόρτα του εργαστηρίου, θα πρέπει να μπούν στο εύρος της ανάλυσής μας. Συνολικά, αν και η επιστήμη και τεχνολογία αναπτύσσονται σε κάποιο βαθμό, μακριά/χωριστά από τον υπόλοιπο κόσμο δεν είναι ούτε αποκομμένες ούτε θεμελιωδώς διαφορετικές στη φύση τους από άλλες δραστηριότητες.

Η ισχύς της επιστήμης πρέπει λοιπόν να εξηγηθεί κατά ένα άλλο τρόπο. Αν και ακόμη και η κοινωνιολογία και ανθρωπολογία έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο περιγράφοντας το λεπτομερές περιεχόμενο των επιστημονικών πρακτικών και έχουν υπονομεύσει μια σειρά από κλασσικές υποθέσεις σχετικά με την επιστήμη, έχουν δυστυχώς αποτύχει να αποδώσουν ικανοποιητικά την αναντίρρητη επίδρασή της.

Κι αυτό επειδή έχουν ψάξει να εξηγήσουν τις ρίζες της και την επιτυχία της στα πλαίσια υποστήριξης πολιτικών συμφερόντων, αποθεμάτων συγκεντρωμένων από ερευνητές, ή πιέσεις οικονομικών απαιτήσεων. Εν συντομία, έχουν ψάξει για τις αιτίες της επιστημονικής ισχύος όχι μέσα στην επιστήμη αλλά μάλλον μέσα στην περιβάλλουσα κοινωνία. Δυστυχώς, αυτές οι επεξηγήσεις είναι ανεπαρκείς, όπως δείχνει ένας αυξανόμενος αριθμός από μελέτες, για την ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης, και τα τεχνικά συστήματα δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά εκτός εάν η ταυτόχρονη αναδόμηση των κοινωνικών περιεχομένων (δομών), των οποίων αποτελούν μέρος, μελετηθεί επίσης.

Για να αποκαλυφθούν οι μηχανισμοί ισχύος της επιστήμης και τεχνολογίας, είναι επομένως σημαντικό να φανερωθούν οι τρόποι με τους οποίους τα εργαστήρια ταυτόχρονα ξαναχτίζουν και συνδέουν τα κοινωνικά και φυσικά περιεχόμενα/δομές πάνω στα οποία ενεργούν. Σ'αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται τρείς έννοιες οι οποίες καθιστούν δυνατή την ανάλυση αυτής της ''συν-εξέλιξης'' της ''κοινωνίας'' των τεχνολογικών κατασκευασμάτων και της γνώσης της φύσης. Οι τρεις έννοιες είναι εκείνες του κόσμου δράσεων, μετάφρασης και του δικτύου δράσεων.

ΔΙΚΤΥΟ

Ας ξεκινήσουμε τότε, με μια μικρή παράκαμψη, θέτοντας μια ερώτηση, που είναι από μόνιμο ενδιαφέρον προς τους κοινωνιολόγους: Από τί και από ποιόν η κοινωνία έχει φτιαχθεί; Οι κοινωνιολόγοι συχνά πιστεύουν ότι, σαν επάγγελμα είναι ικανότεροι να απαντήσουν σ'αυτήν την ερώτηση από άλλους.

Δεν είναι κοινωνικά ειδικευμένοι, αυτοί που ξέρουν πως να ξεγελούν ομάδες, τάξεις, προσανατολισμούς, συνήθειες και δύναμη με σκοπό να εξηγήσουν και να προβλέψουν συμπεριφορές; Όμως, επιστήμονες και τεχνολόγοι συνεχώς υπονομεύουν τη γνώση και την ικανότητα των κοινωνιολόγων. Αυτό συμβαίνει επειδή συνεχώς ξανακτίζουν την κοινωνία παρουσιάζοντας απρόβλεπτες αποκλίσεις και νέους συνειρμούς. Κι ακόμη επιπλέον είναι από αυτές τις αποκλίσεις και τις οργανώσεις που τραβούν κόσμο.

Περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο είδος δράστη οι τεχνολόγοι μπορεί μερικές φορές να είναι προικισμένοι με ικανότητα να δομούν ένα κόσμο, τον κόσμο τους, για να προσδιορίσουν τα συστατικά στοιχεία και να εξασφαλίσουν για αυτόν ένα χρόνο, ένα χώρο και μια ιστορία. (Latour 1984, Hughes 1983).

Οι κάτοχοι της επιστημονικής γνώσης είναι ικανότεροι απο αυτούς που δεν έχουν πρόσβαση σ' αυτή, στο να μπορούν να ανταπεξέλθουν στα δεδομένα που κάποια νέα ανακάλυψη προσδιορίζει. Σκοπός των επιστημόνων πρέπει να είναι η κατανοητή παρουσίαση των νέων συνθηκών στον απλό κόσμο.

Για να προβάλλουμε αυτή την ικανότητα θα ακολουθήσουμε τις εξελίξεις της τεχνολογικής καινοτομίας η οποία ήταν μέγιστης σημασίας για την Γαλλία στις αρχές του '70: το ηλεκτρικό όχημα, το VEL (vehicle electrique).

Το 1973 το EDF (Electricite de France), παρουσίασε ένα σχέδιο για το VEL, το οποίο όχι μόνο καθόριζε τα ακριβή χαρακτηριστικά του οχήματος που επιθυμούσε να προωθήσει, αλλά και ένα κοινωνικό σύμπαν μέσα στο οποίο το όχημα θα λειτουργούσε. Αρχικά το EDF προσδιορίζει μία καθορισμένη ιστορία απεικονίζοντας μια κοινωνία απο αστούς μεταβιομηχανικούς καταναλωτές οι οποίοι καταπίανονται με νέα κονωνικά κινήματα. Το μηχανικό αυτοκίνητο κατέχει μια υψηλά εκτιθέμενη θέση για την μορφή του οποίου μέρος του κόσμου είναι υπό κρίση.

Αυτό εξυπηρετεί, σαν σημείο αναφοράς για την κατασκευή μακρινών απαιτήσεων που θα οδηγήσουν σ' ενα μέλλον, που διακρίνεται με δισκολία. Η εσωτερική μηχανή καύσης είναι ο βλαστός του βιομηχανικού πολιτισμού που βρίσκεται πίσω μας. Ο κύκλος Carnot και τα οικτρά παράγωγά του στιγματίστηκαν με σκοπό να επιδείξουν την αναγκαιότητα για άλλους τύπους μετατροπής ενέργειας. Απο την άλλη μεριά, το μηχανοκίνητο όχημα θεωρείται υπεύθυνο για την ατμοσφαιρική και ηχητική ρύπανση, που μαστίζει τις πόλεις. ¨Ομως, συνδέεται ανεπανόρθωτα με την καταναλωτική κοινωνία όπου το πρωσοπικό αυτοκίνητο αποτελεί ένα αρχέγονο στοιχείο κύρους. Ωστόσο, η ηλεκτρική προώθηση θα αλλάξει το κοινότυπο αυτοκίνητο μειώνοντας την απόδοσή του και μετατρεποντάς το σ' ένα απλό και χρήσιμο αντικείμενο. Το ηλεκτρικό αυτοκίνητο μπορεί να οδηγήσει σε νέα εποχή τα δημόσια μεταφορικά μέσα στα χέρια νέων κοινωνικών ομάδων, οι οποίες αγωνίζονται να βελτιώσουν τις καταστάσεις στην πόλη με την έννοια της επιστήμης και της τεχνολογίας. Ο στόχος πρέπει να είναι η τοποθέτηση της επιστήμης και της τεχνολογίας στην υπηρεσία του χρήστη, και να καταργηθούν οι κοινωνικές κατηγορίες που προσπαθούν να διακριθούν απο το στύλ της κατανάλωσης. Το EDF βάσισε το όραμα αυτό στην εκτίμηση (υπολογισμό) της τροχίας των επιτευγμάτων των διαφόορων τύπων των ηλεκτροχημικών μπαταριών. Πρώτα απ' όλα η δημόσια μεταφορά πρέπει να εφοδιαστεί με βελτιωμένους συσσωρευτές. Επειτα, οι συσσωρευτές και τα ηλεκτρικά στοιχεία μπορούν να ανοίξουν την ευρύτερη αγορά της ιδιωτικής μεταφοράς, καθιστώντας ικανό το V.E.L να φτάσει σε ταχύτητες πάνω απο 90 χμ/ώρα.

Πολλές εφευρέσεις και στη συγκεκριμένη περίπτωση το μηχανοκίνητο όχημα με μηχανή εσωτερικής καύσης, επιφέρει στην κοινωνία ένα μεγάλο αριθμό παρενεργειών οι οποίες σίγουρα θα ήταν αδύνατο να προβλευθούν όταν στις αρχές του αιώνα κυκλοφόρηασαν τα πρώτα αυτοκίνητα στους δρόμους.

Προβλέποντας την εξαφάνιση της μηχανής εσωτερικής ανάφλεξης εξαιτίας της ανάπτυξης των ηλεκτροχημικών γεννητριών και παραβλέποντας τους παραδοσιακούς καταναλωτές προκειμένου να ικανοποιηθούν καλύτερα οι χρήστες με νέες απαιτήσεις, η ΕDF όχι μόνο καθόρισε μία κοινωνική και τεχνολογική ιστορία αλλά επίισης προσδιόρισε τους κατασκευαστές που θα ήταν υπεύθυνοι για την κατασκευή του καινούργιου VEL (ηλεκτρικό όχημα). Η CGE (Ανώτατη Εταιρεία Ηλεκτρισμού) θα αναλάμβανε να αναπτύξει τον ηλεκτρικό κινητήρα και τις μπαταρίες δεύτερης γενιάς και να τελειοποιήσει τους συσσωρευτές μολύβδου που θα χρησιμοποιηθούν στην πρώτη γενιά του VEL. Η RENAULT θα επιστράτευε την τέχνη της , στην παραγωγή των καθιερωμένων αυτοκινήτων προκειμένου να συναρμολογήσει το αμάξωμα (σασί) και να φτιάξει τα κύρια μέρη του αυτοκινήτου. Η κυβέρνηση θα επιστρατευόταν επίσης. Το υπουργείο θα διατύπωνε κανονισμούς ευνοικούς στο VEL. Αυτό το υπουργείο θα χρηματοδοτούσε τους δήμους εκείνους που θα ενδιαφέρονταν για την ηλεκτική κίνηση.

Η λίστα συνεχίζεται εταιρείες που διαχειρίζονται συστήματα μετααφοράς θα συνεργάζονταν με ερευνητικά κέντρα, επιστήμονες, κ.λ.π. Η EDF έχει καθορίσει τους ρόλους και στη συνέχεια τις δοκιμές να καταχωρίσει άλλες οντότητες σ'αυτούς. Συνδέει τις λειτουργίες αυτών των ρόλων μαζί φτιάχνοντας έναν κόσμο όπου ο καθένας έχει το δικό του πόστο. Μέχρι αυτό το σημείο οι οντότητες είναι οικείες στον κοινωνιολόγο. Υπάρχουν οι καταναλωτές, οι κοινωνικές δραστηριότητες και τα υπουργεία. Όμως θα ήταν λάθος να περιορίσουμε τον κατάλογο. Υπάρχουν επίσης συσσωρευτές, ηλεκτρικά στοιχεία καύσιμης ύλης, ηλεκτρόδια, ηλεκτρόνια, καταλύτες και ηλεκτρολύτες.

Η εισαγωγή του ηλεκτρικού οχήματος στη καθημερινή ζωή καθώς και η κατάργηση των παλαιοτέρων τύπων οχήματων θα επιφέρει πολλές αλλαγές. Κάποιες εταιρίες θα αναγκάστουν στο κλείσιμο ενώ κάποιες άλλες σε αλλαγή των προιόντων παραγωγής τους. Μετά απο καιρό όμως, όλοι θα αντιλειφθούν οτι αυτή η νέα τεχνολογία πολύ λιγότερο επιζήμια θα είναι για την κοινωνία και τα οφέλη απο αυτή πολλά. Αλλωστε καμία σημαντική αλλαγή δεν έγινε στην ανθρωπότητα ανώδυνα.

Γιατί, αν τα ηλεκτρόνια δεν παίζουν τον ρόλο τους ή οι καταλύτες μολυνθούν , το αποτέλεσμα δεν θα είναι λιγότερο καταστροφικό από το αν οι χρήστες απέρριπταν το καινούργιο όχημα, αν οι νέοι κανονισμοί δεν επιβάλλονταν ή η Renault πεισματικά αποφάσιζε να εμφανίσει το R5. Στον κόσμο που καθορίστηκε και χτίστηκε από την EDF, τουλάχιστον τρεις νέες και βασικές οντότητες πρέπει να προστεθούν - συσσωρευτές ψευδαργύρου/αέρα, συσσωρευτές μολύβδου και ηλεκτρικά στοιχεία καύσιμης ύλης με την ομάδα των σχετικών τους στοιχείων (καταλύτες, ηλεκτρόνια, κ.λ.π.). Όμως, μία στιγμή. Η EDF δεν είναι ένας δρων ο οποίος έρχεται αντιμέτωπος με καινούριες και μη οικοίες τεχνολογίες γνώση που εντοπίζεται έξω από την εταιρεία. Ούτε είναι ένα φανταστικό κατασκεύασμα που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μη πραγματικό από έναν έμπειρο κοινωνιολόγο. Ούτε είναι ένας απλός κόσμος. Υπάρχει αυτό που προτείνουμε να αποκαλέσουμε ένας δρών κόσμος, ένας κόσμος του οποίου η EDF, ο κύριος υποκινητής , αποτελεί ένα μέρος. Η EDF υποβάλλει μία λίστα από οντότητες και μία λίστα του τί κάνουν, σκέφτονται, θέλουν και δοκιμάζουν. Αυτές οι οντότητες δεν είναι μόνο ανθρώπινες αφού ηλεκτρόνια, καταλύτες, ηλεκτρολύτες και συσσωρευτές μολύβδου περιλαμβάνονται. Αυτές οι οντότητες ενεργούν, αντιδρούν και καταργούν η μία την άλλη, με ακριβώς τον ίδιο τρόπο όπως οποιεσδήποτε άλλες. Μπορεί να είναι είτε μεμονωμένες είτε (συλλογικές) ομαδικές. Οι δρώντες-τομείς δεν έχουν προτιμήσεις και είναι ρατσιστές μόνο εκ παραδρομής. Ο δρών-κόσμος (τομέας) δεν καθορίζει μόνο το ρεπερτόριο των οντοτήτων που επιστρατεύει και τα ιστορικά στα οποία παίρνουν μέρος. Καθορίζει επίσης τις σχετικές τους διαστάσεις. Για την EDF ως δρώντα-κόσμο , η Renault δεν είναι πια μία ισχυρή εταιρεία που επιδιώκει να είναι η μεγαλύτερη Ευρωπαική κατασκευάστρια εταιρεία αυτοκινήτων.

Στην πραγματικότητα, ποτέ δεν θα αποκτήσει πάλι αυτή τη θέση. Αντιθέτως, έχει περιορισθεί στο επίπεδο μίας μέτριας οντότητας που συνεισφέρει στην συναρμολόγηση του VEL. Το ίδιο ισχύει και για τις κοινωνικές εκδηλώσεις και τις απαιτήσεις τους. Η ιδέα του δρώντα-κόσμου κάνει δυνατή την περιγραφή των περιεχομένων των τεχνικών αντικειμένων και της θεωρητικής γνώσης.

Το VEL είναι ένα από τα αποτελέσματα της αναγνώρισης και ερμήνευσης των οντοτήτων από τον EDF δρώντα-κόσμο. Τα συστατικά του VEL είναι τα ηλεκτρόνια που πηδούν αβίαστα μεταξύ των ηλεκτροδίων, οι καταναλωτές που απορρίπτουν το σύμβολο του μηχανοκίνητου αυτοκινήτου και είναι έτοιμοι να επενδύσουν στα δημόσια μεταφορικά μέσα, το υπουργείο της Ποιότητας Ζωής το οποίο επιβάλλει κανονισμούς για το επίπεδο της αποδεκτικής ηχορύπανσης, η Renault που αποδέχεται το γεγονός ότι θα γίνει ένας κατασκευαστής αμαξώματος, συσσωρευτές μολύβδου των οποίων η απόδοση έχει βελτιωθεί και η μετα-βιομηχανική κοινωνία η οποία πλησιάζει. Κανένα από αυτά τα συστατικά δεν μπορεί να μπει σε μία ιεραρχία, ή να διαχωριστεί σύμφωνα με τη φύση του.

Ο παρακινητής προς χάρη των δημόσιων μεταφορικών μέσων είναι το ίδιο σημαντικός όσο οι συσσωρευτές μολύβδου οι οποίοι μπορούν να επαναφορτιστούν πολλές χιλιάδες φορές. Ελλείψη ενός από τα συστατικά, το σύνολο θα κατέρεε. Εάν ο χρήστης εξαλειφόταν, αυτό θα ήταν εξίσου σοβαρό όσο η αποτυχία να διασφαλιστεί η ανθεκτικότητα των ηλεκτρικών στοιχείων καύσιμης ύλης.

Και στις δύο περιπτώσεις το όχημα θα σταματούσε εντελώς. Με άλλα λόγια, η ύπαρξη του VEL είναι στενά δεμένη με την κατασκευή του δρώντα-κόσμου. Αυτό το συγκεκριμένο τεχνικό αντικείμενο δεν μπορεί να κατανοηθεί χωρίς να ληφθεί υπ'οψη το γεγονός του συνακόλουθού του δρώντα-κόσμου. Δεν έχει σημασία εάν είναι ένας καταλύτης που μολύνεται, ο καταναλωτής που δυσαρεστείται από την χαμηλή απόδοση, ή η Renault η οποία αρνείται να ακολουθήσει αυτή την γραμμή.

Εάν ένα από αυτά συμβούν, το VEL θα σταματήσει να δουλεύει και να υπάρχει. Αντίστοιχα, τα τεχνικά αντικείμενα πρέπει να θεωρηθούν ως αποτέλεσμα του σχηματισμού πολλών σχετικών και ετερογενών στοιχείων θα είναι τόσο ανθεκτικά όσο αυτές οι συσχετίσεις, ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο.

Επομένως, δεν μπορούμε να περιγράψουμε τεχνικά αντικείμενα χωρίς να περιγράψουμε τους δρώντες-κόσμους που τα σχηματίζουν σε όλη τους την ανομοιότητα και την έκταση. Το VEL είναι ακριβώς όπως ο δρώντας-κόσμος που τον στηρίζει και ταυτόχρονα στηρίζεται από αυτόν. Είναι επιστημονικό, πολιτικό και οικονομικό απ'άκρο σ'άκρο. Αυτό συμβαίνει επειδή είναι ένας συνδυασμός στοιχείων δανεισμένα από διαφορετικούς μετρητές τους οποίους ο κοινωνιολόγος ισχυρίζεται ότι μπορεί να διαχωρίσει τον έναν απ'τον άλλον. Εφ'όσον αποδεχτούμε ότι το VEL είναι κατασκευασμένο από αυτή τη σειρά ετερογενών στοιχείων, η επόμενη ερώτηση είναι πώς μπορούμε να περιγράψουμε την κατασκευή του. Όπως μόλις είδαμε, αυτό είναι το ίδιο με το να ρωτήσουμε πώς είναι φτιαγμένος ο δρώντας-κόσμος μας, γιατί χωρίς τον δρώντα-κόσμο, το τεχνικό αντικείμενο δεν θα υπήρχε.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ

Ένας δρώντας-κόσμος συνδυάζει ετερογενείς οντότητες. Προσδιορίζει την ταυτότητά τους, τους ρόλους που θα έπρεπε να παίζουν, τη φύση των δεσμών που τους ενώνουν, τα αντίστοιχά τους μεγέθη και την ιστορία στην οποία συμμετέχουν. Αλλά οι δρώντες-κόσμοι δεν πρέπει να αντιπροσωπεύονται από αγοραστές σε ένα καλά εφοδιασμένο super-market διαλέγοντας τί θέλουν να αγοράσουν από μία προκαθορισμένη λίστα. Μόλις ένας δρώντας-κόσμος αρχίζει να υφίσταται, δεν σχηματίζει τις οντότητές του από προηγούμενα καθορισμένο απόθεμα. Δεν συνίσταται με το τρόπο που γεμίζει ένα καρότσι για ψώνια.

Με λίγα λόγια, δεν υπάρχει κόσμος, ή κόσμοι, από τους οποίους προ-υπάρχοντα στοιχεία μπορούν να εξαχθούν. Ούτε υπάρχει κόσμος που εγγυάται ότι οι συνδυασμοί που δημιουργούνται από τον δρώντα-κόσμο είναι ρεαλιστικοί.

Οι δρώντες μπορεί να αποτελούν ένα πλήθος διαφορετικών και άνισων κόσμων. Είναι ο κόσμος του EDF το 1973 το ίδιο πραγματικός ή αληθινός όσο κάποια ανταγωνίστρια κατασκευή; Είναι το ηλεκτρικό στοιχείο μία φαντασίωση; Eίναι οι νέοι χρήστες που είναι έτοιμοι να εγκαταλείψουν τα αυτοκίνητα με μηχανές εσωτερικής ανάφλεξης, φαντάσματα; Τα συμφέροντα της CGE έχουν αναλυθεί σωστά; Για σχεδόν 3 χρόνια, κανένας δεν είναι βέβαιος. Οι απαντήσεις της EDF σ'αυτές τις ερωτήσεις δεν θέτουν καμία πρόκληση. Ακόμα και η Renault παραμένει σιωπηλή, τρομοκρατημένη από την πιθανότητα ενός κόσμου που δεν έχει την δύναμη να καταστρέψει, έναν κόσμο στον οποίο θα πρέπει να υποβληθεί σε μία δύσκολη διαδικασία αλλαγής.

Είναι το VEL βιώσιμο; Αυτό εξαρτάται από την ικανότητα της EDF να κρατήσει τη Renault στον ρόλο της, να εμποδίσει την μόλυνση των καταλυτών και να κάνει τις καινούργιες απαιτήσεις των καταναλωτών ανθεκτικές. Αλλά η Renault θα μείνει στον υποβοηθητικό ρόλο της;

Ή θα αντιδράσει; Στην πραγματικότητα, καθώς εξελίσσονται τα πράγματα, η Renault πράγματι έρχεται σε σύγκρουση με την EDF. Προσπαθεί να χτίσει έναν δικό της και πολύ διαφορετικό κόσμο. Με λίγα λόγια, όπως η EDF πριν απ'αυτήν, προσπαθεί αυτό που ονομάζουμε παράλληλη μετατόπιση (Callon, 1975, 1980b, 1985). Η παράλληλη μετατόπιση μπορεί να θεωρηθεί σαν την μετάπτωση σε τρείς συνισταμένες.

Ο αντιπρόσωπος της μετατόπισης.

Η EDF εκφράζει (μετατοπίζει ή αντιπροσωπεύει) τη Renault, η EDF εκφράζει το ηλεκτρικό στοιχείο και η EDF εκφράζει ή (αντιπροσωπεύει) τους καταναλωτές. Όλες αυτές οι εκφράσεις δηλώνουν το ίδιο πράγμα Η EDF προσδίδει στη Renault μία ταυτότητα ενδιαφέρουσα, κάποιο ρόλο να παίξει, μία κατεύθυνση για δράση να ακολουθήσει και τεχνικά έργα να εφαρμόσει. Η EDF προσδιορίζει τα ηλεκτρικά στοιχεία, τον τρόπο πού αυτά λειτουργούν, την επίδοσή τους και τον τρόπο χρήσης τους. Η ιδέα της παράλληλης μετατόπισης είναι αναγκαία γιατί αυτή η συμμετοχή (εγγραφή) (στη στενή έννοια της λέξης δηλ. της απασχόλησης σ'ένα συγκεκριμένο τομέα-ρόλο) δεν είναι ούτε εκ των προτέρων δεδομένη ούτε μια εξωτερική (αν όχι κρυφή) πραγματικότητα όπου μια δαιμόνια EDF προσπαθεί να κατανοήσει και να εμπεδώσει. Η Renault μπορεί να είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό. Μπορεί να ληφθεί σαν ένας κατασκευαστής αυτοκινήτων του οποίου το μέλλον εξαρτάται από την εξέλιξη του πετρελαιοκίνητου αυτοκινήτου, της αυτοματοποίησης της αλυσίδας (ή τράπεζας συναρμολόγησης) και την εφαρμογή της ηλεκτρονικής στην βιομηχανία αυτοκινήτου. Αλλά για αρκετό χρονικό διάστημα αυτή η επιλογή δεν υφίσταται. Η Renault εξελίσσεται, γίνεται μία εταιρεία της οποίας τα ενδιαφέροντα και οι ικανότητες έχουν σχέση με την κατασκευή αμαξωμάτων για το VEL. Έτσι η EDF μετατοπίζει (κατευθύνει θα έλεγα καλύτερα) και τη δυνατότητα και τα τεχνικά έργα μιας δυναμικής Billancourt εταιρείας, ακριβώς όπως μετατοπίζει - κατευθύνει τις ανάγκες, τις προσδοκίες, και τις απαιτήσεις των καταναλωτών καθώς και τα χαρακτηριστικά (ιδιότητες) και την απόδοση των συσσωρευτών και του ηλεκτρικού στοιχείου.

Ο αντιπρόσωπος λοιπόν είναι με αυτόν τον τρόπο ο εκπρόσωπος των οντοτήτων τις οποίες δημιουργεί. Μιλά για λογιαριασμό της Renault, των καταναλωτών, του ηλεκτρικού στοιχείου, ακριβώς όπως ένας πολιτικός ή κόμα, μιλά σαν αντιπρόσωπος των ψηφοφόρων του ή των κοινωνικών εκείνων τάξεων τις οποίες σκοπεύει ή αντιπροσωπεύσει (στη Βουλή). Ο αντιπρόσωπος, (ομιλητής) εκφράζει τις επιθυμίες του, τις κρυφές σκέψεις του, τα ενδιαφέροντά τους και τους μηχανισμούς λειτουργίας του. Αυτός είναι ένας πολύ γενικός τρόπος για να το εκφράσουμε (να το εξηγήσουμε) γιατί είναι αλήθεια για τις ανθρώπινες οντότητες είτε αυτές είναι συλλογικές είτε είναι μεμονομένες, το ίδιο ισχύει και για τα στοιχεία (οντότητες) που συνιστούν τον δρώντα-κόσμο. Το EDF ομιλεί επίσης για λογαριασμό των συσσωρευτών, των στοιχείων, των ηλεκτρονίων και των καταναλωτών. Με την καθιέρωση των συσσωρευτών μολύβδου, με τον προσδιορισμό της συμπεριφοράς ενός ηλεκτρονίου σ'έναν καταλύτη, με το ν'αποδειχθεί ότι ένας φθηνότερος καταλύτης πιθανόν ν'αντικαταστήσει την πλατίνα, με το να προβληθεί το μέλλον του ηλεκτρικού στοιχείου κ.λ.π., η EDF προσδιορίζει τη (οντότητα) ταυτότητα αυτών των στοιχείων και κανονίζει την συμπεριφορά (αυτών των στοιχείων) και την εξέλιξή τους.

Η παράλληλη μετατόπιση είναι κατ'αρχήν μία προσπάθεια. Το αποτέλεσμα έρχεται αργότερα. Έτσι η Renault μπορεί κάλλιστα να μπλοκάρει (να βάλει τροχοπέδη) την παράλληλη μετατόπιση και να προσδιορίσει την τύχη της διαφορετικά. Όπως έγινε φανερό από τα ανωτέρω, είνναι ακριβώς η περίπτωση που συνέβη πριν λίγα χρόνια όταν η Renault εξέδωσε ένα βιβλίο με το οποίο διαφωνούσε με την EDF και το VEL. Η Renault αμφισβήτησε τα πάντα: Την άποψη της EDF σχετικά με τα ενδιαφέροντα και τα (τεχνικά) προγράμματα της εταιρείας αυτοκινήτου, τις πιθανότητες δημιουργίας στοιχείων υψηλής απόδοσης, τις προσδοκίες των καταναλωτών (αγοραστών), το αμφίβολο μέλλον του οχήματος της εσωτερικής ανάφλεξης. Ο δρών-κόσμος της EDF μαζί με το VEL άρχισαν να καταρρέουν. Εν τω μεταξύ η Renault απέκτησε πείρα και δημιούργησε επαφές με τη δημόσια διοίκηση και έκαμε εκτίμηση των αντιδράσεων του αγοραστή. Έτσι μπόρεσε να πάψει να είναι απλώς θεατής και να κάνει την αντεπίθεσή της. Το VEL υπήρχε το 1973. Το 1976, εδέχθη επίθεση από όλες τις πλευρές και τώρα υφίσταται στην περιορισμένη μορφή ενός εμπορικού οχήματος εφοδιασμένου με συσσωρευτές μολύβδου.

Η παράλληλη μετατόπιση (διερμηνεία) μεταμορφώνεται σε προδοσία η κάποτε δεδηλωμένη ενότητα αρνείται να εισχωρήσει στον δρώντα-κόσμο ώστε να επεκταθεί και σε άλλους χώρους. Εφ'όσον οι οντότητες αυτές δεν μεταλάσσονται (δεν μετατοπίζονται) εύκολα ο ρόλος πολλών αντιπροσώπων (ερμηνευτών) θα διαψευθεί οικτρά.

Η παράλληλη μετατόπιση (ερμηνεία) δημιουργεί έναν δρώντα-κόσμο από οντότητες. Τους προσδίδει χαρακτηριστικά και καθιερώνει, εν ολίγοις, σταθερές σχέσεις μεταξύ τους. Η παράλληλη μετατόπιση είναι ο προσδιορισμός των ρόλων, μία διανομή ρόλων και η σκιαγράφηση ενός σεναρίου. Μιλά για λογαριασμό άλλων, αλλά με τη δική της γλώσσα. Είναι ένας αρχικός (γενικός) ορισμός. Αλλά όπως το παράδειγμα της Renault μας δείχνει, καμμία παράλληλη μετατόπιση δεν πρέπει να λαμβάνεται σαν δεδομένη, γιατί ποτέ δεν λαμβάνει χώρα δίχως αντίσταση.Οι καταλύτες, η Renault, οι καταναλωτές (χρήστες) και η CGE δεν είναι οντότητες των οποίων η ελαστικότητα και "καλή θέληση" είναι χωρίς όρια. Η EDF πρέπει να συνεργάζεται μαζί τους, να δοκιμάζει τη δική της αντοχή σε σύγκριση με τη δική τους. Στη θεωρία οι καταλύτες κάνουν το ηλεκκτρικό στοιχείο να δουλεύει. Στην πράξη η EDF πρέπει να αναγνωρίσει ότι πιθανόν (οι καταλύτες) να είναι πολυέξοδοι (ασύμφοροι) ή ότι οι καταλύτες μπορεί να μολύνουν (ή να μολυνθούν) γεγονός που οι επιστήμονες και οι οικονομολόγοι του Institute Francais Petrole, συνεχώς τονίζουν στην EDF. Στη θεωρία η Renault μπορεί να αλλάξει πεδίο και να εγκαταλείψει το πετρελαιοκίνητο όχημα ώστε να εισβάλλει (ή να προωθηθεί) στον δρώντα-κόσμο της EDF. Στην πράξη όμως αυτή η μετατροπή με μεγάλη δυσκολία είναι διαπραγματεύσιμη. Το αυτό ισχύει και για τους δήμους (δημοτικές αρχές), τα υπουργεία, και τους καταναλωτές. Η παράλληλη μετατόπιση δεν μπορεί να ληφθεί σαν δεδομένη, οι δε στρατηγικές οι οποίες χρησιμποποιούνται, εξαρτώνται από τις εκάστοτε ειδικές συνθήκες στις οποίες εμφανίζονται. Μερικοί δήμοι είναι έτοιμοι να αποδεχθούν τον ρόλο που τους έχουν ετοιμάσει και μερικές ηλεκτροχημικές γεννήτριες είναι ήδη διαθέσιμες για το VEL. Αλλά η Renault αργο-σέρνεται, συσσωρεύει πηγές ενέργειας και καταλήγει να αμφισβητεί την EDF. Η επιτυχής παράλληλη μετατόπιση εξαρτάται από την ικανότητα του δρώντα-κόσμου να προσδιορίζει και να καταγράφει οντότητες οι οποίες θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν αυτούς τους προσδιορισμούς και τις καταγραφές.

Παράλληλη μετατόπιση: Η γεωγραφία υποχρεωτικών σημείων διόδου (περάσματος)

Αν δεν γίνεται να λαμβάνουμε την παράλληλη μετατόπιση σαν δεδομένη πώς συμβαίνει και μερικές φορές στέφεται με επιτυχία; Αυτή η ερώτηση μας μεταφέρει στο δεύτερο σκέλος της παράλληλης μετατόπισης. Δηλαδή τις στρατηγικές που ο δρών-κόσμος, στην περίπτωσή μας η EDF, καθιστά απαραίτητες.

Η Renault, η CGE, οι νέοι αγοραστές, το ηλεκτρικό στοιχείο και οι συσσωρευτές κανένα απ'όλα αυτά δεν θα έχει μέλλον έξω από τον δρώντα-κόσμο. Έτσι το VEL γίνεται η δίοδος (το πέρασμα) μέσω της οποίας όλες οι άλλες οντότητες που αποτελούν τούτο τον κόσμο, δύναται να περάσουν. Το να μετατοπίζω (παράλληλα) λοιπόν σημαίνει να υποχρεώνω μία οντότητα να δεχθεί μία παράκαμψη.

Αυτό επιτυγχάνεται με το να επιλέγουμε από ένα φάσμα μεθόδων το οποίο κυμαίνεται από τον απλό δελεασμό ώς την ωμή βία μέσα από τον απλό δρόμο του παζαρέματος. Στην περίπτωση της επιστήμης και τεχνολογίας η πλέον γνωστή στρατηγική αποκαλείται π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ό ς. Η EDF λέει στους αγοραστές-χρήστες του: Αν θέλετε να λύσετε το πρόβλημα της μόλυνσης του περιβάλλοντος και της μεταφοράς (συγκοινωνίας) πρέπει εμείς πρώτα να κατασκευάσουμε ένα ηλεκτρικό όχημα. Αλλά άν εμείς θα πρέπει να λύσουμε το πρόβλημα της κατασκευής ενός ηλεκτρικού οχήματος θα πρέπει πρώτα να λύσουμε το πρόβλημα βραχείας διάρκειας της ηλεκτροχημικής ενέργειας που θα χρειαστεί για να επανδρώσει αυτό το ηλεκτρικό όχημα. Τα ινστιτούτα ερεύνης μπορούν να επεκτείνουν την παράλληλη μετατόπιση ακόμα περαιτέρω: για να βελτιώσουμε την επίδοση των ηλεκτροχημικών πηγών ενέργειας πρέπει πρώτα να περάσετε από τα εργαστήριά μας και τις επιστημονικές ομάδες που μελετούν την κατάλυση υδρογόνου στις επιφάνειες της πλατίνας. Η μετατόπιση έτσι σχεδιαγραφεί τα γεωγραφικά σημεία διόδου για εκείνα τα στοιχεία που επιθυμούν να συνεχίσουν να υπάρχουν και να αναπτύσσονται.. Με την σειρά του, στο άνω παράδειγμα, αναφερθέν ερευνητικό εργαστήριο τοποθετείται σε τέτοιο στρατηγικό σημείο από το οποίο ο δρων-κόσμος αναγκαστικά θα περάσει. Οι χρήστες καταναλωτές του VEL πρέπει να λάβουν υπ'όψιν τους ότι το μέλλον τους, οι αξίες τους και το πρόγραμμά τους εξαρτώνται από την οξυδέρκεια κάποιου ερευνητή του οποίου η προσοχή είναι στραμμένη σε μία δεδομένη έρευνα προιόν μιας μαγνητικής πυρηνικής μηχανής. Τούτο, εξηγεί εν μέρει την πηγή δύναμης του εργαστηρίου ερεύνης στην απομόνωσή του: Πιθανόν να γίνει μία υποχρεωτική δίοδος.

Η μετατόπιση σαν μέσον αντικατάστασης.

Παρά το γεγονός ότι η μετατόπιση αποφασίζει πού θα τοποθετηθούν τα σημεία υποχρεωτικής διόδου δεν αρκείται μόνον σ'αυτό. Ο αντιπρόσωπος και ο υπεύθυνος της στρατηγικής των κινήσεων που οριοθετούν ορισμένα δρομολόγια δημιουργούν έναν μηχανισμό. Έτσι το τρίτο στοιχείο της μετατόπισης είναι η μετακίνηση στη στενή έννοια της λέξης. Χρειάζεται κάποιος συνδετικός κρίκος για να κάνει τις οντότητες να δεχτούν έναν συγκεκριμένο αντιπρόσωπο και συγκεκριμένα σημεία περάσματος. Διαφορετικά η εξ'αποστάσεως κίνηση που έγινε για να συμπεριληφθούν η Renault, το CGE, και το ηλεκτρικό στοιχείο μέσα στα επιστημονικά προγράμματα της EDF, θα παραμείνει ένα μυστήριο.

Ας ξεκινήσουμε αρχικά από την καταγραφή ορισμένων μετακινήσεων. Οι οντότητες μετατρέπονται σε επιγραφήματα: αναφορές, υπομνήματα, στοιχεία αποτελέσματος ερευνών, επιστημονικές εφημερίδες κ.λ.π. Αυτά αποστέλλονται - επιστρέφουν, δρούν και δέχονται αντιδράσεις. Η EDF προσπαθεί να διευθύνει την κυκλοφορία των εγγράφων αυτών καθώς και τις κινήσεις των ανθρώπων. Οργανώνει συναντήσεις, συμπόσια, επιστημονικά συνέδρια, στα οποία λαμβάνουν μέρος διαφορετικές ομάδες. Υπάρχει επίσης μετακίνηση υλικών αγαθών και χρήματος. Η παράλληλη μετατόπιση δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική π.χ. να οδηγήσει σε μόνιμες (σταθερές) κατσκευές αν δεν λάβει μέρος σε τέτοιες εκδηλώσεις προσωπικές και κοινωνικές μετακινήσεις. (Latour 1985, Law 1985d). Η EDF είναι κέντρο παράλληλης μετατόπισης όχι μόνο γιατί προσπαθεί να οργανώσει και να διαμορφώσει το κίνημα αλλά επίσης γιατί πραγματικά φροντίζει ώστε να έχει τα δικά του κέντρα επικοινωνίας και συνάθροισης όπως κέντρα ερεύνης, αίθουσες συνεδριάσεων, καθώς και κατασκευαστικές διευκολύνσεις, όπου συγκεντρώνουν και ελέγχουν τις μετακινήσεις. Μ'αυτό τον τρόπο η EDF επεκτείνει το μέλλον του δρώντα-κόσμου της μέσω συμποσίου, πειραμάτων, πρωτοτύπων κατασκευών, δοκίμων και επενδύσεων. Για να εκτιμήσουμε τη σημασία της ανθεκτικότητας, φανταστείτε ότι το EDF έχει επιτυχία και ότι το VEL έχει μπει μέσα στον κόσμο της αγοράς. Απ'την στιγμή που θα κατασκευαστεί και μπεί σε κυκλοφορία, θα εξαναγκάσει παραγωγούς και καταναλωτές, κυβέρνηση και δημόσιο να παίξουν το ρόλο που έφτιαξε γι'αυτούς. Ο καταναλωτής θα είχε παγιδευτεί ανεξάρτητα από την περαιτέρω δράση της EDF, και ή θα δεχόταν τη μοίρα του και θα καθόταν πίσω από ένα τιμόνι του VEL ή θα αναγκαζόταν να πάει με τα πόδια.

Για να συνεχίσουμε, διερμηνεύω σημαίνει αντιπροσωπεύω, γίνομαι απαραίτητος και μετατοπίζω (κινώ τα νήματα). Όλες οι μετατοπίσεις δουλεύουν για να στεργιώσουν (στηρίξουν) έναν δρώντα-κόσμο. Η επιτυχής μετατόπιση μας κάνει να ξεχνάμε γρήγορα το παρελθόν της. Εάν το VEL είχε λειτουργήσει επιτυχώς, ο δρών-κόσμος που θα δημιουργούσε θα διαρκούσε περισσότερο από τις στρατηγικές, τις ίντριγκες, τα παιχνίδια δυνάμεως, τις δοκιμές που χρειάστηκαν για να τον οικοδομήσουν. Και ότι θα είχε απομείνει θα ήταν οι παραγωγοί, οι αγοραστές, η προσφορά και η ζήτηση και μία κυβέρνηση που θα επαγρυπνούσε.

Η έννοια δικτύου του δρώντα-κόσμου.

Στα προηγούμενα κεφάλαια τονίστηκε η ανομοιογένεια των στοιχείων που χρειάζονται για να συγκροτήσουν τον δρώντα-τομέα ή τομέα-δράσης και μελετήσαμε τους μηχανισμούς με τους οποίους αυτά συγκεντρώνονται. Αυτό μας δίδει την δυνατότητα να καταλάβουμε πώς η κοινωνία και η τεχνολογία που την συγκροτούν μπορούν να διαφοροποιηθούν ταυτοχρόνως. Ωστόσο πολλά άλλα θέματα πρέπει να ληφθούν υπ'όψιν. Συγκεκριμένα, λίγα έχουν ειπωθεί σχετικά με την δομή των δρώντων-κόσμων ή του ακριβούς τρόπου με τον οποίον εξελίσσονται. Είναι εμφανές ότι ο δρών-τομέας μπορεί εν ολίγοις να διαμορφωθεί ως ανομοιογενής και πολύπλοκος. Πώς θα χαρακτηρίσουμε αυτή τη σειρά πιθανοτήτων και τις μετατοπίσεις που λαμβάνουν χώρα μεταξύ τους; Για να απαντήσουμε αυτή την ερώτηση εισάγουμε την ιδέα του δυκτίου δράσης του δρώντα-κόσμου. Αυτή η έννοια μας επιτρέπει να περιγράψουμε τη δυναμική και την εσωτερική δομή των δρώντων-τομέων.

Η απλοποίηση είναι το πρώτο αναγκαίο στοιχείο της οργάνωσης του δρώντα-κόσμου, ένα πραγματικά αναπόφευκτο αποτέλεσμα της μετατόπισης. Θεωρητικά η πραγματικότητα είναι άπειρη. Στην πράξη, σαν αποτέλεσμα των μετατοπίσεων τις οποίες δημιουργεί ο δρων-τομέας περιορίζεται σε μία σειρά από διακριτικές οντότητες των οποίων τα χαρακτηριστικά ή οι ιδιότητες είναι ευκρινώς καθορισμένες. Η ιδέα της απλοποίησης χρησιμοποιείται για να εξηγήσει με απλότητα έναν άπειρο σύνθετο κόσμο, με την βοήθεια της παράλληλης μετατόπισης. Π.χ. οι πόλεις αποτελούνται από πολύ περισσότερα πράγματα από το δημόσιο τομέα μεταφορών από την προσπάθεια να διατηρήσουν εμπορικά κέντρα και δημοτικά συμβούλια που συνιστούν οι αντιπρόσωποί τους. Διαφέρουν μεταξύ τους σε πληθυσμό, ιστορία, και γεωγραφική θέση. Έχουν η κάθε μία τη δική τους κρυφή ζωή της οποίας τα άγνωστα ακόμη πεπρωμένα αλληλοεπηρεάζονται. Όμως, όσον αφορά το EDF, αυτά τα στοιχεία μπορεί να συρρικνωθούν στο δύκτιο μεταφορών το οποίο δεν θα πρέπει να επιβαρύνει περισσότερο την ατμόσφαιρα, και ένα Δημοτικό Συμβούλιο του οποίου η ύλη θα κατευθύνεται προς την πραγματοποίηση αυτού του σκοπού.

Η EDF δεν χρειάζεται να γνωρίζει περισσότερα. Τούτος ο ορισμός θα παραμένει ρεαλιστικός όσο διατηρείται και η απλοποίηση στην οποία βασίζεται. Με άλλα λόγια αυτή η απλοποίηση θα διατηρηθεί εφ'όσον δεν παρουσιαστούν άλλες οντότητες οι οποίες καθιστούν τον κόσμο περίπλοκο με το να αρνούνται τούτη την πραγματικότητα όπως παρουσιάζεται μέσα από την απλοποίηση, με την δικαιολογία ότι είναι προδοσία αδυναμίας: Το Δημοτικό Συμβούλιο δεν είναι αντιπροσωπευτικό: οι συνθήκες ζωής από διαφορετικές γειτονιές δεν μπορούν να υποβιβαστούν σε αυτές του εμπορικού κέντρου , και το σύστημα μεταφορών και συγκοινωνίας δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία πλευρά της πολύ μεγαλύτερης αστικής δομής. Αν οι καταλύτες και οι ηλεκτρολύτες που εμπιστευτήκαμε μολυνθούν ή αποσταθεροποιηθούν το ηλεκτρικό στοιχείο που ελπίσαμε να τροφοδοτεί το VEL, γίνεται τρομακτικά περίπλοκο. Αντί να ελέγχονται εύκολα τα ηλεκτρικά στοιχεία μετατρέπονται σε ένα μηχανισμό του οποίου τ'αυξανόμενα στοιχεία είναι εκτός ελέγχου. Ένα ''μαύρο κουτί'' του οποίου η λειτουργία είχε περιορισθεί σε λίγες ελεγχόμενες παραμέτρους δίνει τη θέση του σ'ένα πλήθος νέων παραγόντων: επιστήμονες και μηχανικοί που ισχυρίζονται ότι κρατούν το κλειδί της λειτουργίας

του ηλεκτρικού στοιχείου, των ατόμων υδρογόνου που αρνούνται να παγιδευτούν με τους φθηνότερους καταλύτες, οι χώρες του τρίτου κόσμου που αυξάνουν την τιμή των πολύτιμων μετάλλων κ.λ.π.

Πίσω από κάθε οντότητα κρύβεται μία άλλη σειρά οντοτήτων που λίγο ή πολύ τείνει να ενωθεί. Και είναι λίγα αυτά που μπορούμε να γνωρίζουμε και να αντιληφθούμε πριν αυτές ξεσκεπαστούν. Δύο είναι τα στοιχεία που συγκροτούν τον δρώντα-τομέα της EDF : ηλεκτρικό στοιχείο υδρογόνου και συσσωρευτές ψευδαργύρου / αέρος. Ωστόσο οι διαφωνίες που αναπτύσσονται για αυτά τα διαχωρίζουν ταχέως σε μία άλλη σειρά από στοιχεία (όπως ένα ρολόι που διαλύεται σε μικρά κομματάκια από έναν ρολογά για να δει ποιό είναι το πρόβλημα). Έτσι η απλοποίηση όπως και η μετατόπιση ποτέ δεν είναι εγγυημένες. Πρέπει πάντα να δοκιμάζονται.

Ο καταλύτης υποχωρεί και το ηλεκτρικό στοιχείο καταρρέει δημιουργώντας έτσι την κατάρευση της EDF. Όσο για τον καταλύτη οι ηλεκτρολύτες μπορούν ν'αποσυντεθούν σε μία σειρά από συστατικά στοιχεία: Τα ηλεκτρόνια στην πλατίνα και τα διαφυγόντα (ιόντα μετάπτωσης) ιόντα. Κάθε ένα από αυτά τα στοιχεία θ'αποκαλυφθεί εφ'όσον έρθουν σε αντιπαράθεση : με άλλα λόγια σε μια δοκιμασία δύναμης στην οποία η οντότητα αμφισβητείται. Φυσικά ότι ισχυριζόμαστε για το ηλεκτρικό στοιχείο, τους καταλύτες και τα ηλεκτρόνια ισχύει και για τους δήμους ή τις διοικήσεις. Στον δρώντα-κόσμο της EDF η πόλη συρρικνώνεται στο δημοτικό συμβούλιο που προσπαθεί να διατηρήσει το εμπορικό κέντρο με κάθε κόστος.

Αλλά για να διατηρήσει μια αξιοπρέπεια το Δημοτικό Συμβούλιο πρέπει να σταθεροποιήσει τα στοιχεία που το συγκροτούν: τους εκλογείς της αστικής τάξης που το εμπιστεύεται, τους πεζόδρομους που ωθούν τη ροή της κίνησης προς τα όρια του εμπορικού κέντρου, την εξάπλωση του άστεως και το σύστημα δημοσίων συγκοινωνιών που δίνει τη δυνατότητα στους κατοίκους των προαστείων να έρθουν και να ψωνίσουν στο κέντρο.

Μία οντότητα σ'έναν δρώντα-τομέα (π.χ. μια απλοποιημένη οντότητα) υπάρχει μόνον στο περιβάλλον της (στον χώρο της) που βρίσκεται σε αντιπαράθεση με άλλες οντότητες με τις οποίες συνδέεται. Το ηλεκτρικό στοιχείο η Renault σαν κατασκευαστής αμαξωμάτων για το VEL, και οι αγοραστές που δεν θεωρούν πλέον τ'αυτοκίνητα σαν σύμβολο κύρους, όλα αυτά αλληλοσυνδέονται. Αφαιρέστε ένα από αυτά και η όλη δομή μετατοπίζεται και αλλάζει. Ο δρών-τομέας είναι το πλαίσιο το οποίο δίδει σε κάθε οντότητα τη σπουδαιότητά της και οριοθετεί τις δυνατότητές της. Αυτό το κατορθώνει με το να συνδέει την οντότητα με άλλες που υπάρχουν μέσα στο δύκτιο του δρώντα-τομέα (κόσμου). Έτσι υπάρχει μια διπλή εξέλιξη: αυτό της απλοποίησης και της αντιπαράθεσης. Οι απλοποιήσεις είναι πιθανές μόνον εάν τα στοιχεία έρθουν σε αντιπαράθεση μέσα στο δύκτιο των σχέσεων, αλλά η αντιπαράθεση των στοιχείων αυτών αντιστρόφως προυποθέτει την απλοποίησή τους. Αυτές οι αντιπαραθέσεις προσδιορίζουν τις συνθήκες λειτουργίας του δρώντα-κόσμου. Στην πραγματικότητα, απ'αυτές τις αντιπαραθέσεις αντλεί ο δρών-κόσμος τη συνοχή του, την συνέπειά του και τη δομή σχέσεων που υπάρχει μεταξύ των στοιχείων που το συνιστούν. Χωρίς την τοποθέτησή τους μέσα στο δύκτιο δομής, αυτά τα στοιχεία είναι καταδικασμένα σε αφανισμό.

Αυτές οι σχέσεις που προσδιορίζουν την συνεισφορά κάθε στοιχείου καθώς και τη σταθερότητα του κατασκευάσματος στο σύνολο, ποικίλουν. Θα πρέπει κανείς να εγκαταλείψει την συμβατική κοινωνιολογική ανάλυση του φαινομένου και να προσπαθήσει να υιοθετήσει την εύκολη λύση της οριοθέτησης των σχέσεων σε μια περιορισμένη σειρά κοινωνιολογικών κατηγοριών. Φυσικά μπορεί να υπάρξουν σχέσεις ανταλλαγής (ο αγοραστής-χρήστης ανταλλάσει τα χρήματά του για ένα VEL) σχέσεις υποκατάστασης (το CGE δουλεύει για την EDF) σχέσεις δυνάμεως (η EDF γονατίζει την Renault) ή σχέσεις κυριαρχίας. Αλλά συχνά οι σχέσεις μεταξύ οντοτήτων ρέουν συγχρόνως προς όλες τις κατηγορίες, ενώ μερικές ξεφεύγουν εντελώς από το λεξιλόγιο της κοινωνιολογίας ή των οικονομικών. Πώς μπορεί κανείς να περιγράψει τις σχέσεις μεταξύ του ηλεκτρικού στοιχείου και της ηλεκτρικής μηχανής με όρους άλλους απ'αυτούς του ηλεκτρικού ρεύματος ή των ηλεκτρομαγνητικών-δυνάμεων; Όχι μόνον ο δρών-κόσμος αποτελείται από ετερογενή στοιχεία αλλά οι σχέσεις μεταξύ τους είναι επίσης ετερογενείς. Όποια και αν είναι η φύση τους, αυτό που μετρά είναι ότι συνιστούν μια ακολουθία γεγονότων σε προβλεπόμενη και σταθερή. Το υδρογόνο τροφοδοτεί το ηλεκτρικό στοιχείο το οποίο δίνει δύναμη στη μηχανή που εγγυάται την λειτουργία του VEL για το οποίο ο αγοραστής είναι πρόθυμος να πληρώσει μια συγκεκριμένη τιμή. Κάθε στοιχείο είναι μέρος μιας αλυσίδας που εγγυάται την κατάλληλη λειτουργία του αντικειμένου.

Μπορεί να συγκριθεί με το ''μαύρο κουτί'' που περιέχει ένα δύκτιο από μαύρα κουτιά τα οποία εξαρτώνται το ένα από το άλλο, και για τη λειτουργία τους σαν αυτόνομα στοιχεία και για τη σωστή λειτουργία του συνόλου. Τί θα έκανε η ''φορητή γεννήτρια'' χωρίς το υδρογόνο; Τί θα γινόταν ο καταναλωτής χωρίς το VEL;

Επομένως οι εφαρμογές (λειτουργίες) που οδηγούν στις αλλαγές της σύνθεσης και λειτουργίας ενός δρώντα-τομέα είναι εξαιρετικά πολύπλοκες. Ο βαθμός στον οποίο μία οντότητα είναι επιρρεπής σε αλλαγές είναι η λειτουργία του τρόπου με τον οποίο η εν λόγω οντότητα συνοψίζει και απλοποιεί ένα δύκτιο (δράσης) για λογαριασμό άλλου. Εάν θελήσουμε να κατασκευάσουμε μια γραφική παράσταση ενός δυκτίου χρησιμοποιώντας μια σειρά σημείων και γραμμών θα πρέπει να θεωρήσουμε κάθε σημείο σαν ένα δύκτιο το οποίο με την σειρά του είναι μια σειρά από άλλα σημεία συγκεκριμένα (τοποθετημένα) σ'ένα χώρο με τους δικούς τους δεσμούς (σχέσεις). Τα δύκτια αυτά δανείζουν την δύναμή τους το ένα στο άλλο. Οι απλοποιήσεις που συνιστούν τον δρώντα-κόσμο εί΄να δυναμικά μέρτα δράσης γιατί κάθε οντότητα συγκεντρώνει ή καταγράφει μια πληθώρα από άλλες οντότητες. Το ηλεκτρικό στοιχείο κινεί τους καταλύτες, τα ηλεκτρόνια, τα ιόντα, που όλα μαζί δουλεύουν για το ηλεκτρικό στοιχείο. Αυτό με τη σειρά του δουλεύει για τον δρώντα-κόσμο του VEL και EDF. Μέσω αυτών τωνν επαναλαμβανόμενων απλοποιήσεων (που ποτέ δεν είναι τόσο εμφανής όσο όταν αποτυγχάνουν) τα ηλεκτρόνια, οι εμπειρογνώμονες της Renault, το μεσο-αστικό κόμμα, οι ερευνητές στην CGE, έχουν όλοι καταταχθεί, μετατοπιστεί και ενεργοποιηθεί. Η EDF βλέπει και γνωρίζει μόνον τα ηλεκτρικά στοιχεία, τους συσσωρευτές, τον αντιπρόσωπο του δημοτικού συμβουλίου και τις αρχές των μέσων μεταφοράς και συγκοινωνίας. Αλλά κάθε μία απ'αυτές τις οντότητες συμπεριλαμβάνει μια μάζα από άλλες αφανείς οντότητες από τις οποίες αντλεί τη δύναμή και την αξιοπιστία της. Οι οντότητες έχουν δύναμη γιατί κάθε μια από αυτές συγκεντρώνει άλλες οντότητες. Η δύναμη της EDF και η μακροζωία του VEL δημιουργείται με τη βοήθεια αυτών των απλοποιημένων και ενεργοποιημένων οντοτήτων. Έτσι το δύκτιο δράσης καθίσταται ανθεκτικό όχι μόνο λόγω της αυθεντικότητας των δεσμών μεταξύ των στοιχείων (είτε αυτοί οι δεσμοί αφορούν οικονομικά ενδιαφέροντα ή αφορούν ηλεκτρολυτικές δυνάμεις) αλλά επίσης επειδή κάθε ένα από αυτά τα σημεία συνιστά ένα ανθεκτικό και απλοποιημένο δύκτιο. Και τούτο δε, είναι το φαινόμενο που εξηγεί τις συνθήκες που οδηγούν στην μεταμόργωση των δρώντων-κόσμων.

Είναι δυνατόν να τροποποιήσουμε την απόδοση του ηλεκτρικού στοιχείου για να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις του καταναλωτικού κοινού μόνον εάν οι καταλύτες ή η κατάσταση της στροφορμής των ηλεκτρονίων μπορούν να τροποποιηθούν ώστε να αυξήσουν π.χ. τη δύναμη ή τη διάρκεια ζωής των ηλεκτρικών στοιχείων.

Έτσι κάθε μετατροπή επηρεάζει όχι μόνον τα στοιχεία του δρώντα-κόσμου και τις μεταξύ τους σχέσεις , αλλά και τα δύκτια που έχουν απλοποιηθεί από αυτά τα στοιχεία. Ο δρών-κόσμος είναι ένα δύκτιο απλοποιημένων οντοτήτων οι οποίες με τη σειρά τους σχηματίζουν άλλα δύκτια. Αυτός ο μετασχηματισμός εξαρτάται από τη δοκιμή αντοχής των διαφορετικών στοιχείων που συνιστούν τον δρώντα-κόσμο. Είναι πιό εύκολο ν'αλλάξει κανείς τις προσδοκίες των καταναλωτών, τις απαιτήσεις των δημοτικών αρχών, τα οικονομικά συμφέροντα της Renault, ή την ικανότητα μακροζωίας της πλατίνας; Αυτό είναι ένα πρακτικό ερώτημα του οποίου η απάντηση δίδεται μέσω των συνεχών προσαρμογών που είναι επίσης διαπραγματεύσιμες αλλαγές. Για να προσαρμόσουμε το VEL αλλάζοντάς του αυτή ή εκείνη την πλευρά απόδοσής του λαμβάνουμε μέρος στον δρώντα-τομέα, και έτσι η επιτυχία του εξαρτάται από την ικανότητα δοκιμής των ορίων αντοχής ορισμένων αντιστάσεων είτε αυτές πηγάζουν από κοινωνικές ομάδες, από τη ροή του χρήματος, ή ηλεκτροδίων που πρέπει να βελτιωθούν.

Ένας δρών-τομέας, όπως αυτός που περιγράψαμε σ'αυτό το κεφάλαιο, μπορεί με τη σειρά του ν'απλοποιηθεί. Η σταθερότητα του όλου αποτελέσματος εξαρτάται από την αρχιτεκτονική στην οποία κάθε σημείο βρίσκεται στην τομή δύο δυκτίων: Το ένα που απλοποιείται και το άλλο που απλοποιεί το προηγούμενο. Μπορεί να μετατοπισθεί, να μεταφερθεί σ'άλλους δρώντες-τομείς. Για παράδειγμα το VEL μπορεί να συσχετισθεί με τη TGV (Τράπεζα Υψηλής Ταχύτητας) ή το αεροπλάνο, έτσι ώστε να γίνεται μέρος μιας νέας Γαλλικής Πολιτικής των μέσων συγκοινωνίας. Αν και απλοποιημένος ως ένα σημείο και μετατοπισμένος μ'αυτόν τον τρόπο, ο δρών-τομέας ακόμα αποτελείται από συνισταμένες οντότητες. Και ενώ αυτές οι οντότητες είναι επιρρεπείς σε διαμορφώσεις και σχηματισμούς, με τη σειρά τους μπορούν κι αυτές να διαμορφώσουν τον δρώντα-τομέα του οποίου αποτελούν μέρος και για αυτό αξίζει να ονομαστεί το δύκτιο του δρώντος-τομέα. Εν τούτοις διακρίνεται από το απλό δύκτιο επειδή τα στοιχεία του είναι ετερογενή αλλά μπορούν να ορισθούν ως κοινά κατά την διάρκεια της ένωσής τους.

Οι οντότητες μπορεί να εξαφανιστούν ώστε να επιτρέψουν στα δύκτια τα οποία απλοποιούν να επεκταθούν και να επιπλεύσουν. Αυτή η ικανότητα του αυτοκαθορισμού, αυτομεταμόρφωση υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι οι δύο λέξεις ''δρων'' και ''δύκτιο'' ενώνονται σ'ένα κοινό όρο. Εντούτοις το δρών-δύκτιο ξεχωρίζει από τον απλό δρώντα-τομέα από την σύσταση της κατασκευής του η οποία είνα μία τακτοποιήση συστατικών στοιχείων που έχουν μετατοπισθεί. Αφαιρέστε όλα αυτά που το VEL μετατοπίζει και γίνεται μία οντότητα χωρίς δύναμη, ούτε η κοινωνία ούτε το μέλλον μπορούν πλέον να λειτουργήσουν. Ο δρών είναι μία συσχέτιση ετερογενών στοιχείων όπου το καθένα συσχετίζει τα δικά του στοιχεία.

Εν ολίγοις: οι όροι δρών-κόσμος και δύκτιο-δράσης επισύρρουν την προσοχή σε δύο διαφορετικές απόψεις του ίδιου φαινομένου. Ο όρος δρών-κόσμος τονίζει τον τρόπο με τον οποίο αυτοί οι δύο κόσμοι, χτισμένοι γύρω από τις οντότητες που τους δημιούργησαν, είναι ενωμένοι και αυτάρκης. Ο όρος δύκτιο (δράσης) τονίζει το γεγονός ότι αυτοί οι κόσμοι έχουν μια δομή και οτι αυτή η δομή είναι επιρρεπής στην αλλαγή. Ως εκ τούτου, στις επόμενες παραγράφους αυτοί οι όροι χρησιμοποιούνται εναλλάξ.

Εφαρμογή της μεθόδου.

Στην εισαγωγή αυτής της παραγράφου διερωτηθήκαμε, πώς μπορούμε να περιγράψουμε την ταυτόχρονη εξέλιξη της επιστήμης και της κοινωνίας ώστε να εξηγήσουμε την αποτελεσματικότητα και την επίδραση που έχει η πρώτη στην άλλη. Εδώ προωθούνται μερικά συγκεκριμένα μέσα ανάλυσης τα οποία προσφέρουν στοιχεία απάντησης στο θέμα. Υποθέσαμε οτι η ιδέα της μετατόπισης μας δίνει την δυνατότητα να περιγράψουμε τους μηχανισμούς από τους οποίους οι δρώντες-κόσμοι συνεστήθησαν. Επίσης φανερώνει οτι οι μηχανισμοί δεν μπορούν να ληφθούν σαν δεδομένοι: είτε είναι ηλεκτρικά στοιχεία, καταλύτες, αγοραστές ή βιομηχανικές μονάδες, μετατοπισμένες οντότητες μπορούν θεωρητικά ν'ακολουθήσουν άλλες οδούς, ή να μεταφερθούν σε άλλα προγράμματα παραγωγής. Μπορούν με άλλα λόγια να αποδράσουν από τη λογική του δρώντα-κόσμου μέσα στον οποίο έχουν συγκροτηθεί.

Όπως είδαμε, η λειτουργία των δρώντων κόσμων και των μετατοπίσεων από τα συνηθισμένα πλαίσια ανάλυσης. Υπάρχουν στην πραγματικότητα δύο μείζονα εμπόδια: α) Τα στοιχεία από τη φύση και την κοινωνία είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους με έναν ολοκληρωτικά ετερογενή τρόπο και δεν είναι δυνατόν να ξεχωρίσουμε το ένα από το άλλο.(Law 1985b) και β) η επιλογή οντοτήτων και ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται δεν μπορεί φυσιολογικά να προβλεφθεί γιατί αυτό είναι αποτέλεσμα μιας διεργασίας μετατόπισης που βρίσκεται σε εξέλιξη. Εν ολίγοις, όχι μόνο το ρεπερτόριο των μετατοπισμένων οντοτήτων επεκτείνεται πέραν των γενικώς αποδεκτών στην κοινωνιολογία αλλά και η σύνθεση αυτού του ρεπερτορίου δεν υπακούει σε συγκεκριμένους κανόνες. Πώς μπορούν τα κοινωνικά στοιχεία ν'απομονωθούν όταν ο δρών-κόσμος συνδέει άμεσα τη στροφορμή ενός ηλεκτρονίου με την ικανοποίηση του αγοραστή; Πώς γίνεται, οποιαδήποτε εξήγηση της κοινωνικής αντίδρασης να εδραιωθεί όταν ο δρών-κόσμος συνεχώς προσπαθεί να μεταμορφώσει τις ιδιότητες και τα μεγέθη των δρώντων, καθώς και της μεταξύ τους σχέσεις; Το γεγονός οτι οι δρώντες-κόσμοι συνεχώς δημιουργούν νέους σχηματισμούς οντοτήτων καθιστούν την προσπάθεια ακόμη δυσκολότερη.

Η ιδέα του δρώντος-δυκτίου αναπτύσσεται με σκοπό να χειριστεί αυτά τα θέματα. Τούτη η ιδέα μας δίνει τη δυνατότητα να εγκαταλείψουμε το περιορισμένο πλαίσιο της κοινωνιολογικής ανάλυσης και των εκ των προτέρων εδραιομένων κοινωνικών κατηγοριών και από τον κοινωνικοφυσικό διαχωρισμό. Δείξαμε πως με το να εισχωρούν οι οντότητες μέσα σ'ένα συνοθύλευμα από ετερογενείς σχέσεις, ο δρών-κόσμος τις τοποθετεί μέσα στο δύκτιο-δράσης.΄Ετσι κάθε οντότητα συρρικνώνεται σε μερικές κυριότητες που συμβιβάζονται με τις σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ των οντοτήτων. Η Renault, μια μονάδα που παράγει αμαξώματα μπορεί να συνεργαστεί με τη CGE, μια μονάδα που παράγει μηχανές και συστήματα μετάδοσης κινήσεων (κιβώτια ταχυτήτων). Τα ηλεκτρόνια είναι βασικά στοιχεία τα οποία μεταφέρουν ηλεκτρισμό από το ένα ηλεκτρόδιο στο άλλο, παράγοντας έτσι ηλεκτρικό ρεύμα που κινεί το αυτοκίνητο του VEL. Μια οντότητα, η βιομηχανική μονάδα, ο τεχνικός σύμβουλος, η κοινωνική μονάδα μεταβιβάζονται σ'ένα μαύρο κουτί και έτσι ο δρων-κόσμος μπορεί να ληφθεί σαν ένας σωρός από μαύρα κουτιά. Είδαμε όμως, ότι αυτές οι απλοποιήσεις μπορούν κάλλιστα ν'απορριφθούν: μια κοινωνική ομάδα ενταγμένη και υποβαθμισμένη σε λίγα ενδιαφέροντα και /ή μερικές ανάγκες μπορούν να χαρακτηριστούν διαφορετικά. Ένα ηλεκτρικό στοιχείο ψαλιδισμένο σε λίγα στοιχεία των οποίων τα χαρακτηριστικά είναι πολύ γνωστά μπορεί ξαφνικά να γίνει τρομερά πολύπλοκο. Οι δρώντες-κόσμοι στηρίζονται από όλα τα στοιχεία που έχουν συσσωρευτεί και απλοποιηθεί μέσα στις μετατοπισμένες και καταχωρημένες οντότητες. Με την αλήθεια αυτής της πραγματικότητας αποκτούν την δύναμή τους και όταν επέλθει η αποσύνθεσή τους προκαλείται η ανάλογη αποδυνάμωσή τους.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Ο χαρακτηρισμός μπαταρία χρησιμοποιείται σαν γενικός χαρακτηρισμός που καλύπτει όλες τις μεταφερόμενες χημικές συσκευές οι οποίες παράγουν ηλεκτρισμό.
Υπάρχει μία αναλογία εδώ με επιστημονική θεωρία. Όπως ο Hesse (1974) έχει τόσο πιεστικά διαφωνήσει, η περιγραφή πάντα συνεπάγεται έλλειψη πληροφορίας και απλοποίησης. Το τελευταίο δεν αποτελεί απαραίτητα μια Μακιαβελική τακτική.
Στην έννοια του Μαύρου Κουτιού σαν φόρμα απλοποίησης βλ. Callon (1981b) και Law (1984b).