ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΕΠΙΣΤΗΜΗ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΕΠΙΣΤΗΜΗ

[Κεφάλαιο 4]

D.J. Hess

Μετά τον 17ο αιώνα η επιστημονική έρευνα έγινε πιο διαφορετική, πιο τεχνική και πιο διεθνής που είναι σχεδόν αδύνατο να κατανοήσουμε τίποτα περισσότερο, εκτός από γενικές περιγραφές ή πολύ ειδικευμένες περιπτώσεις. Σε αυτό το κεφάλαιο όπως και στο προηγούμενο, εξετάζουμε τις πολιτισμικές πολιτικές της μοντέρνας ιστορίας της επιστήμης. Θα συνεχίσω να υποστηρίζω το επιχείρημα ότι η επιστήμη είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού, δείχνοντας πως οι υποθέσεις των επιστημών συμβαδίζουν με τον πολιτισμό μιας χρονικής περιόδου. Μια ανάλυση αυτού του τύπου μπορεί να φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, σαν μια πνευματική απόπειρα ελαχίστης σημασίας. Παρ’ όλα αυτά, όπως θα αποδείξω παρατηρώντας την ιστορία των επιστημονικών πολιτισμών, είναι πιθανόν να αναπτυχθεί μια πιο κριτική στάση απέναντι στις σημερινές θεωρίες το υλικού και κοινωνικού κόσμου.


Παραδείγματα και Επιστήμες

Όπως περιέγραψα την γενική ιδέα του πολιτισμού στην εισαγωγή, είναι δυνατόν να συγκρίνουμε τους πολιτισμούς απέναντι στον χώρο και τον χρόνο. Το προηγούμενο κεφάλαιο έκανε μερικά βήματα στην κατεύθυνση της ανάπτυξης της νεώτερης μοντέρνας επιστήμης σε σχέση με τον πολιτισμό. Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναπτύξω με περισσότερες λεπτομέρειες την ιδέα των πολιτισμών.

Στο βιβλίο «Η Σειρά των Πραγμάτων» (Les Mots et les choses) ο Γάλλος Ιστορικός Michel Foucault χρησιμοποιεί τον όρο επιστήμη για να περιγράψει το «επιστημονολογικό πλέγμα» μιας χρονικής περιόδου. Τον όρο αυτό θα τον αναπτύξουμε λεπτομερέστερα παρακάτω. Για τώρα τον αναλύουμε σαν τις υποθέσεις γύρω από τις γνώσεις, τις μεθόδους και τις θεωρίες όπου σε κάθε δεδομένη χρονική περίοδο συνυπάρχουν σαν «ασυνάρτητοι σχηματισμοί» (το οποίο σαν μια πρώτη προσέγγιση μπορεί να μεταφραστεί σαν «κλάδοι γνώσεων»).Για παράδειγμα, οι κλάδοι των γνώσεων του 19ου αιώνα όπου εστιάζονταν στη ζωή, στη γλώσσα και στην υγεία (οι πρόγονοι της βιολογίας, γλωσσολογίας και των οικονομικών) συμμερίζονταν έναν τρόπο βλέψης του κόσμου, που βασιζόταν στην εύρεση αναλογιών ανάμεσα σε συγγενικά στοιχεία της ιστορίας. Αυτή η συνήθεια είναι, σαν μια πρώτη προσέγγιση, ένα παράδειγμα ενός επιστημονικού επιπέδου των γνώσεων.

Ο όρος επιστήμη του Foucault είναι πιο εκτενής από την πολυσυζητημένη και παρόμοια ιδέα του παραδείγματος, το οποίο έγινε ευρέως γνωστό από τον Αμερικανό φιλόσοφο και ιστορικό των επιστημών, Thomas Kuhin. Στο βιβλίο του «Η Δομή της Επιστημονικής Επανάστασης» ο Kuhn χρησιμοποιεί τον όρο παράδειγμα με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, αλλά θα ήταν δίκαιο να πούμε ότι οι οπαδοί του Kuhn χρησιμοποιούν συχνά τον όρο, για να σημειώσουν τις βασικές υποθέσεις, κατηγορίες και τα πλαίσια ενός επιστημονικού κλάδου γνώσεων σε κάθε δεδομένη περίοδο. Τα παραδείγματα είναι γενικά επιστημονικά πλαίσια που μπορούν να παρουσιάζουν μεγάλες αλλαγές, όπως στην περίπτωση της μετάβασης από το γεωκεντρικό στο ηλιοκεντρικό μοντέλο του ηλιακού συστήματος ή όπως στην περίπτωση της Νευτώνειας άποψης και της άποψης του Αϊνστάιν για τον χώρο και το χρόνο.

Παρ’ όλο που ο Kuhn και ο Foucault έχουν πολύ διαφορετικές απόψεις για την ιστορία της επιστημονικής γνώσης, χαρακτηρίζουν και οι δύο το αντικείμενο αυτό με όρους που φανερώνουν απότομες αλλαγές και ρήξεις. Γι’ αυτό η θέση τους μπορεί να αντιπαρατεθεί με απόψεις άλλων ιστορικών της επιστήμης, όπως ο Pierre Duhem και ο Lynn Thordike, οι οποίοι μίλησαν για σταδιακές αλλαγές. Επίσης, υπάρχει προϊστορία στην άποψη των απότομων αλλαγών της ιστορίας. Η ιδέα αυτή εμφανίστηκε στην ιστορία της επιστήμης στο έργο διανοούμενων όπως ο Gaston Bachelard, αλλά αυτή η ιδέα των ριζικών ιστορικών ρήξεων μπορεί να εντοπιστεί πολύ παλιά, τουλάχιστον στην έννοια της επαναστατικής αλλαγής στο έργο του Karl Marx. Υπάρχουν φανερά ιδεολογικά σημάδια από την κόντρα της θεωρίας της ιστορίας που χαρακτηρίζεται από ρήξεις με την θεωρία που χαρακτηρίζεται από σταδιακές αλλαγές. Η θεωρία των ρήξεων υποστηρίζει ότι είναι πιθανόν σε έναν κόσμο να συμβούν ριζικές αλλαγές, γι’ αυτό και αυτός ο τρόπος σκέψης για την ιστορία μπορεί να συνδεθεί με προοδευτικά κανονικά προγράμματα. Η ιδέα των ρήξεων προτείνει μια ρήξη η οποία μπορεί να παρομοιαστεί με την αντρική πράξη της διείσδυσης (όπως στην περιγραφή της επιστήμης από τον Bacon) στα μυστικά της θηλυκής φύσης. Βέβαια και τα βαθμιαία σχέδια είναι ικανά να δώσουν έμφαση σε ανακαλύψεις σε μικρότερη κλίμακα και γι’ αυτό μπορούν να χαρακτηριστούν με την ίδια παρομοίωση.

Οι θεωρίες και τα σχήματα λόγου που χρησιμοποιούνται για να ερμηνεύσουν ιστορίες και θεωρίες έχουν τις ρίζες τους στην ιστορία και στον πολιτισμό. Σε αυτήν την περίπτωση η θεωρία των ρήξεων μπορεί να έχει σχετικά πιο αντρικές συνεκδοχές, αλλά μπορεί επίσης να συμπίπτει με απόψεις της ιστορίας που απηχούν σε μερικά πολιτικά προγράμματα. Διαλέγοντας τον εναλλακτικό όρο «πολιτισμοί» θα προσπαθήσουμε να εκφράσουμε έναν μεσαίο δρόμο μεταξύ των απότομων και των σταδιακών απόψεων για τις αλλαγές. Βλέπουμε τους πολιτισμούς σαν συνυφασμένα επίπεδα που παρ’ όλα αυτά είναι δυσδιάκριτοι. Πριν προχωρήσουμε σε μια περιγραφή των πολιτισμών, θα μας ήταν χρήσιμο να δούμε λεπτομερέστερα τα επιτεύγματα της ανάλυσης του Foucault, τα οποία θα μας βοηθήσουν σαν ένα αρχικό σημείο για την ανάλυση των πολιτισμών.


Η Σειρά των Πραγμάτων του Foucault

Αν και ξεκινήσαμε δείχνοντας μια ομοιότητα ανάμεσα στον Kuhn και τον Foucault, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Ενώ ο Kuhn ασχολείται με έναν αριθμό παραδειγμάτων αλλαγών ή επαναστάσεων, ο Foucault ασχολείται με πιο γενικές αλλαγές στην αρχή και στο τέλος αυτού που ονομάζουμε νεώτερη μοντέρνα περίοδο (ο Foucault την ονομάζει «κλασική περίοδο» όπως πχ. χαρακτηρίζουμε την μουσική του Mozart). Επειδή η ανάλυση του Foucault είναι πιο εκτενής από αυτή του Kuhn, θα έχω σαν σημείο αφετηρίας τις επιστήμες.

Ο Foucault εντοπίζει χρονικά την κλασική επιστήμη μετά την Αναγέννηση, όπως ειπώθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο και πριν την Γαλλική και την Βιομηχανική Επανάσταση. Χρονολογικά καλύπτει μια περίοδο από το 1600 ως το 1800. Σε πολλές από τις μελέτες του ο Foucault εντοπίζει παρόμοιες ρήξεις σε κοινωνικά επαγγέλματα καθώς και σε τεχνικές αναζητήσεις γύρω από το ενδιάμεσο σημείο της Γαλλικής και της Βιομηχανικής Επανάστασης στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου αιώνα. Έτσι, οι μελέτες του καλύπτουν το καλά προετοιμασμένο έδαφος της νεώτερης μοντέρνας δυτικής διανόησης και κοινωνικής ιστορίας. Παρ’ όλα αυτά αφήνει πίσω του ένα τοπίο που δεν θα είναι ποτέ το ίδιο ξανά.

Στο βιβλίο του «Η Σειρά των Πραγμάτων» οι συγκρίσεις του Foucault συνυπάρχουν μεταξύ δύο διαστάσεων: διαμέσου χρονικών περιόδων και διαμέσου επιστημονικών κλάδων γνώσεων σε μια χρονική περίοδο. Επικεντρώνεται σε τρεις κλάδους γνώσεων: στην επιστήμη της γλώσσας, της υγείας και της ζωής. Για να καταλάβει καλύτερα την κλασική περίοδο, επιστρέφει στον όρο της Αναγέννησης για την επιστήμη. Θεωρεί ότι η προ-κλασική επιστήμη εστιαζόταν σε μια προσέγγιση της γνώσης που βασίζονταν σε σύμβολα σαν ένα τμήμα του φυσικού τοπίου, σαν να ήταν όλα μυστικά συνδεδεμένα, όπως στην περίπτωση της ερμητικής σκέψης. Οι διανοούμενοι είδαν παραλληλισμούς ανάμεσα στη γη και στον ουρανό, ή διάβαζαν απόκρυφα θεϊκά νοήματα σε κείμενα. Παραδείγματος χάριν, η Αστρολογία λειτουργούσε στην βάση των ομοιοτήτων μεταξύ του ουράνιου και του επίγειου κόσμου.

Σε αντίθεση, η κλασική επιστήμη που ακολούθησε την επιστημονική επανάσταση θεώρησε τα σύμβολα περισσότερο σαν ονόματα, με άλλα λόγια οι κλασικοί διανοούμενοι ενδιαφέρονταν περισσότερο να εξηγήσουν την φύση απ’ ότι να βρούνε μυστικές ομοιότητες. Επιπλέον, οι επιστήμες των κλασικών επιστημών ήταν οργανωμένες γύρω από ταξινομίες όπου ταξινομούσαν τα στοιχεία σε ένα παγκόσμιο πρόγραμμα σύμφωνα με τις σχέσεις ομοιότητας και διαφοράς. Οι κλασικές επιστήμες είχαν την τάση να εξηγήσουν τις γνώσεις με όρους από πίνακες με αντικείμενα που μπορούσαν να μετρηθούν και να ταξινομηθούν (μια εξήγηση του τίτλου του βιβλίου). Σε μερικές περιπτώσεις, όπως στην Νευτώνεια φυσική, οι αρχές της διάταξης μπορούν να καθοριστούν τυπικά σαν μαθηματικοί νόμοι. Αν σαν τους περισσότερους ιστορικούς, κάποιος επικεντρωθεί στην επιστημονική επανάσταση της αστρονομίας και της Νευτώνειας μηχανικής, τότε είναι πιθανόν να περιγράψει τις βασικές αρχές τους με μηχανικούς όρους και μαθηματικές φόρμουλες. Παρ’ όλα αυτά, ο Foucault ασχολείται με τις επιστήμες της γλώσσας, της ζωής και της υγείας οι οποίες κατά την διάρκεια του 17ου και 18ου αιώνα δεν παρουσιάζουν παρόμοιους μετασχηματισμούς όσον αφορά την μηχανική και μαθηματική τυποποίηση. Γι’ αυτό ο Foucault υποστηρίζει ότι οι επικρατέστερος χαρακτηρισμός της μοντέρνας επιστήμης σαν ένας συνδυασμός από μηχανικές και μαθηματικές προσεγγίσεις της φύσης είναι μια ειδική περίπτωση μιας γενικής προσέγγισης της γενικής γνώσης που βασίστηκε στις αρχές της διάταξης και της ταξινόμησης.

Αν και ο Foucault συμμερίζεται την ιδέα των ριζικών και ξαφνικών αλλαγών στην σκέψη, που παρουσιάστηκαν περίπου στην αρχή του 17ου αιώνα, χαρακτηρίζει όμως την φύση αυτής της αλλαγής διαφορετικά. Υποστηρίζει επίσης ότι οι επιστήμες της κλασικής περιόδου δε θα έπρεπε να εξηγηθούν με τις μοντέρνες έννοιες των επιστημών του 19ου ή 20ου αιώνα. (Στην πραγματικότητα, ο Foucault και οι οπαδοί του θα διαφωνούσαν με τον διαδεδομένο χαρακτηρισμό αυτής της περιόδου σαν «νεώτερη μοντέρνα»). Ο Foucault τοποθετεί μια δεύτερη ρήξη στο τέλος του 18ου αιώνα, όπου εκεί εντοπίζει την προέλευση μιας δεύτερης επιστήμης για την οποία οι υποθέσεις της ακόμα χαρακτηρίζουν, λίγο ή πολύ τις σημερινές επιστήμες. Έγιναν όλο και πιο πολύ προβληματικοί όταν οι φιλόσοφοι και κάποιοι άλλοι αμφισβήτησαν τις συνθήκες αυτής της επεξήγησης. Τότε ήταν που εμφανίστηκαν οι ανθρώπινες επιστήμες για να μελετήσουν τον «άνθρωπο» σαν ένα γνωστικό αντικείμενο και σαν αντικείμενο γνώσης. Σε γενικές γραμμές, οι επεξηγηματικοί πίνακες έδωσαν τόπο σε επιστήμες που εξέταζαν σχέσεις ανάμεσα σε στοιχεία. Τα συστήματα ταξινόμησης γίνονταν σύμφωνα με το πως λειτουργούσαν οι δομές ειδικά με το χρόνο. Γι’ αυτό το πεδίο των συγκρίσεων των γλωσσών εμφανίστηκε, στο οποίο οι γλώσσες ταξινομήθηκαν με όρους που προκύπτουν από την σύγκριση των γραμματικών δομών τους που εντοπίστηκαν σε ιστορικές αλλαγές των γλωσσών. Στη βιολογία, η ταξινόμηση ξανάγινε με κριτήριο τις λειτουργίες των ανατομικών χαρακτηριστικών και των οργανικών συστημάτων και οι επιστήμονες άρχισαν να εξετάζουν αυτά τα χαρακτηριστικά και τις λειτουργίες με βάση την αφηγηματική εξέλιξη. Τέλος, η σπουδή της ιστορικής δυναμικής της οικονομίας σαν σύστημα παραγωγής έγινε δυνατή.


Πολιτισμοί

Η έννοια της επιστήμης από τον Foucault είναι σημαντική για διάφορους λόγους. Σε αντίθεση με την ιδέα του παραδείγματος του Kuhn, η επιστήμη του Foucault είναι πολυκλαδική. Επίσης, ο Foucault διαφοροποιεί την ανάλυση της ιστορίας των επιστημών, από την φυσική και τις παρεμφερείς επιστήμες και αμφισβητεί τους ερευνητές που προσδιορίζουν την αρχή της επιστημονικής επανάστασης στον 17ο αιώνα. Η ανάλυση του Foucault για την επιστήμη δεν είναι ο μοναδικός τρόπος σκέψης πολυκλαδικών δομών για τις επιστήμες. Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναπτύξω έναν επιπλέον τρόπο ανάλυσης που συνδέει δομικές αλλαγές στο περιεχόμενο των επιστημών με αυτές στην κοινωνία: μια ανάλυση των πολιτισμών.

Στο βιβλίο του «Η Σειρά των Πραγμάτων», ο Foucault περιορίζει την ανάλυση του σε τρία πεδία έρευνας, και στις άλλες του μελέτες στην ιατρική, την ψυχιατρική, τις θεωρίες σεξουαλικότητας, εγκληματολογίας και διοίκησης καθορίζει το σκοπό της έρευνας. Ίσως σε αντίθεση με τον Foucault και τους οπαδούς του υποθέτω πως υπάρχουν και άλλοι ευτυχισμένοι τρόποι εξέτασης των πολυκλαδικών δομών που απαντώνται σε ένα πολιτισμικό αντί σε επιστημονικό επίπεδο.

Η ανάλυση των πολιτισμών κινείται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κλάδων γνώσεων και καταστάσεων όπου αυτές αφομοιώνονται σε πρότυπα, κατασκευές, δίκτυα ως απόψεις μιας γενικότερης κουλτούρας. Το υπό εξήγηση σχέδιο είναι αρκετά δύσκολο διότι επιχειρεί μια υψηλού επιπέδου γενίκευση. Γενικεύσεις τέτοιου επιπέδου καταστούν αναγκαία την αναστολή, τουλάχιστον προσωρινά, της ανάλυσης των εξαιρέσεων και των ανωμαλιών. Επίσης, απαιτεί μια «πανοραμική θέα» πάνω στην γενική ιστορία, η οποία όμως είναι δύσκολο αν όχι αδύνατο να επιτευχθεί σ’ έναν κόσμο που κυριαρχούν τμηματικές εμπειρογνωματεύσεις. Παρ’ όλους όμως τους κινδύνους, το σχέδιο αυτό αξίζει να το δούμε όχι μόνο γιατί φέρνει μια ευρύτερη πολιτισμική προοπτική στο πρόβλημα αλλά γιατί επίσης μπορεί να βοηθήσει πλαισιώνοντας μια κριτική θεώρηση και διάγνωση των σύγχρονων θεωριών της κοινωνίας.

Πριν προχωρήσουμε θεωρώ αναγκαίο να ξεκινήσουμε γνωστοποιώντας ποιες υποθέσεις δεν θα κάνουμε στην ανάλυση των πολιτισμών. Αυτές οι γνωστοποιήσεις θεωρώ ότι ίσως θα βοηθήσουν στο να αποφευχθούν λάθη πάνω στην ανάγνωση της ανάλυσης που ακολουθεί. Πρώτον, παρ’ όλο που ο καθορισμός μιας ιστορικής περιόδου χωρισμένης σε τμήματα από πολέμους ή άλλα ιστορικά γεγονότα ίσως είναι ένας χρήσιμος τρόπος στην ανάλυση των πολιτισμών, δεν θα είχαμε το ίδιο project. Οι πολιτισμοί είναι χρήσιμοι, αλλά σκονισμένες κατασκευές οι οποίες δεν έχουν μορφοποιημένα, εποχιακά σύνορα, μπορούν να υποδιαιρεθούν και να ποικίλουν στους διάφορους θεσμούς και στις κοινωνικές κατακτήσεις. Περαιτέρω, είναι προτιμότερο οι πολιτισμοί να ληφθούν ως διακλαδώσεις των διαφορών που υπάρχουν στην εξέλιξη των πολιτισμικών «φορμών» παρά σαν επιτυχημένα ιστορικά επίπεδα. Με άλλα λόγια, οι παλιότερες φόρμες συνεχίζουν να υπάρχουν και να αναπτύσσονται κατά μήκος των πι σύγχρονων από αυτές. Η θερμοδυναμική για παράδειγμα, μπορεί να είναι μια επιστήμη του 19ου αιώνα, αλλά η έρευνα στον τομέα συνεχίζεται σε ακόλουθες περιόδους και γίνεται εσωστρεφείς σε αυτές τις εξελίξεις.

Δεύτερον, η ανάλυση των πολιτισμικών καταστάσεων ή τύπων είναι κάτι περισσότερο από μια θεαματική ανάλυση ιδεών του τύπου που έχει δοθεί από τον Gerald Holton στις «Θεματικές πηγές της επιστημονικής σκέψης». Αντίθετα, με τους ιστορικούς των ιδεών, προτείνω μια ανθρωπολογιστική ανάλυση των πολιτισμών η οποία συγκεντρώνει γενικές κατασκευές στις οποίες οι επιστημονικές ιδέες μοιράζονται από κοινού με κοινωνικές πρακτικές και συνδιαλέξεις σε μια ευρύτερη ποικιλία πολιτισμικών κυριαρχιών.

Οι ιδέες δεν κινούνται ανεξάρτητα των κοινωνικών καταστάσεων. Την ίδια στιγμή δεν θέτω μια βάση αιτιολογιών στην οποία θα αναφέρομαι κοινώς ως ένας χυδαίος μαρξιστής. Με άλλα λόγια, οι ιδέες δεν είναι οι εξαρτημένες μεταβλητές οι οποίες τροποποιούνται από τις ανεξάρτητες μεταβλητές της κοινωνικής κατασκευής, οι οποίες με την σειρά τους τροποποιούνται από τις τεχνολογικές «δυνάμεις παραγωγής».

Τοιουτοτρόπως, η ανακάλυψη της ατμομηχανής ή της μηχανής εσωτερικής καύσης δεν είναι απολύτως καθορισμένα γεγονότα στα οποία μπορεί να δοθεί μια καθορισμένη ημερομηνία η οποία να σημαδεύει το ξεκίνημα μιας καινούργιας περιόδου. Παρ’ όλα αυτά, το ρομαντικό δόγμα των ιδιοφυών επιστημών και εφευρετών τεχνικών καινοτομιών είναι σε κάθε τμήμα τους μια πολιτισμική πράξη ισάξια άλλων κοινωνικών δραστηριοτήτων. Η τεχνολογία, οι κοινωνικές αναδομήσεις και ιδέες αμοιβαίως επηρεάζουν η μια την άλλη και μοιράζονται κοινές πολιτισμικές κατασκευές. Παρ’ όλο που φαίνεται καθαρά από τα ιστορικά αρχεία και τα ημερήσια νέα ότι σε καπιταλιστικές κοινωνίες η άρχουσα τάξη ασκεί μια ηγεμονική επιρροή σε αυτά που λέγονταν και γίνονταν, όμως ο τύπος της επιρροής αυτής κινείται σε ένα ευρύτερο πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο, αυτοί οι οποίοι συμπεριλαμβάνονται δεν συνηθίζουν να είναι απόλυτα συναισθηματικοί. Ακόμα και όταν οι ισχυροί και πλούσιοι γράφουν ιστορία, δεν το κάνουν όπως ακριβώς τους ευχαριστεί, γιατί γράφουν ιστορία σε κοινωνικοπολιτισμικές κατασκευές οι οποίες μπορούν να αναπαράγουν ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια.

Τρίτον, παρ’ όλο ότι η ανάλυση αυτή διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει ένα υποστήριγμα παρατεταμένο επιβαλλόμενο από ιστορικές μαρτυρίες, αυτό μπορεί να προκληθεί εμπειρικά. Οπωσδήποτε, για να στηρίξεις την ανάλυση, δεν έχει κανένα όφελος να πεις ότι η Χ ιδέα η θεωρία εμφανίστηκε πολύ νωρίς ή πολύ αργά στον Υ επιστημονικό κλάδο ή ότι οι μετατροπές δεν συμβαίνουν ταυτόχρονα στους κλάδους της επιστήμης. Ούτε ακόμη μια πρόκληση αυτής της ανάλυσης είναι να δείξει counterthemes ή counterstructures.

(οι οποίες μπορούν να γνωρίσουν για να επιβεβαιώσουν με ένα πιο διαλλακτικό τρόπο, τα γενικά επιχειρήματα), ούτε στο να τονίσει ελλείψεις στη δημιουργία σε επιστημονικούς κλάδους ή πολιτισμικές κυριαρχίες. Αντίθετα, θα πρέπει να δείχνει εναλλακτικές κατασκευές πολιτισμών στις οποίες θα ταίριαζαν καλύτερα οι διαθέσιμες εμπειρικές μαρτυρίες. Για να κάνω αυτή την ανάλυση συνεχώς απέρριπτα διάφορες υποθέσεις πολιτισμικών κατασκευών ώσπου να καταλήξω σε μια επαρκή γενικότητα η οποία θα καλύπτει το υλικό με το οποίο καταπιάνομαι. Η ανάλυση είναι οπωσδήποτε εμπειρική, και μπορεί να αντικατασταθεί από άλλες αναλύσεις καλύτερες ή πιο συμπληρωμένες οι οποίες προτείνουν άλλες κατασκευές.

Τέταρτον, παρ’ όλο ότι εργάζομαι σαφέστατα σ’ ένα γενικό πολιτισμικό επίπεδο ανάλυσης δεν διαφωνώ ότι τα πάντα μετατρέπονται σ’ ένα.

Υπάρχουν άλλες γενικές κατασκευές οι οποίες διασταυρώνουν πολλά από τα ίδια πολιτισμικά δόγματα, αλλά παρ’ όλα αυτά πιστεύω ότι στερούνται της γενικότητας αυτών των οποίων προτείνω. Για παράδειγμα, ο Foucault εντοπίζει το ρήγμα μεταξύ της κλασικής περιόδου και του 19ου αιώνα στην εμφάνιση του «ανθρώπου» ως υποκείμενο της γνώσης και αντικείμενο της επιστημονικής γνώσης μέσω της εμφάνισης των κοινωνικών επιστημών. Ομοίως, ο φιλόσοφος Jean-François Lyotard περιγράφει ένα γενικό πρότυπο στο μεταμοντέρνο πολιτισμό ως «δυσπιστία προς metanarratives» ειδικά στον προοδευτικό τύπο που συναντάται πολύ συχνά στον 19ο αιώνα.




ΠΙΝΑΚΑΣ 4.1

Πολιτισμοί μεταξύ των επιστημών

ΚΛΑΣΙΚΟΙ
ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΙ

Πεδίο Γνώσεων
Ταξινόμηση

Κατασκευή
Εξελικτικό

Πρόσκαιρες Δυναμικές

Φυσική
Στατικός κόσμος ο οποίος διέπεται από νόμους αμετάβλητους. (Newton, Boyle κλπ.)
Κοσμολογία (Laplace)

Θερμοδυναμική,

Ηλεκτρομαγνητισμός

Βιολογία
Ταξινόμηση, Ανατομία
Εξέλιξη της βακτηριολογίας, εμβρυολογίας

Οικονομία
Ανάλυση πλούτου
Πολιτική Οικονομία

Γλωσσολογία/Γλώσσα
Γενική Γραμματική
Φιλολογία

Ψυχολογία
Ψυχολογία των σχέσεων
Συγκριτική Ψυχολογία των λαών, ρομαντική ψυχολογία των συναισθημάτων

Κοινωνικές Επιστήμες
Θεωρία των κοινωνικών συμβόλων
Η εξέλιξη της κοινωνικής θεωρίας του Δαρβινισμού



ΜΟΝΤΕΡΝΑ
ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑ

Πεδίο Γνώσεων
Κλειστά συστήματα

Ισορροπία
Ανοικτά δίκτυα

Αυτό-οργάνωση

Φυσική
Αρχή Κβαντομηχανικής
Υπολογιστική θεωρία

Μη γραμμική δυναμική

Βιολογία
Ψυχολογία

Θεωρία Πληθυσμιακής Ισορροπίας, Γενετική
Ψυχονευρολογία

Μοριακή Βιολογία

Μη γραμμικά εξελικτικά μοντέλα

Οικονομία
Θεωρία ισορροπίας αγοράς
Θεωρία αύξησης των κερδών

Ψυχολογία
Δυναμική Ψυχιατρική

Θεωρία Εκμάθησης
Σπουδές συναίσθησης

Γνωστικές επιστήμες

Γλωσσολογία/Γλώσσα
Συντακτικό

Οικοδόμηση της γλώσσας
Πρακτικές

Αποικοδόμηση

Κοινωνικές επιστήμες
Υπηρεσιακά

Πολιτισμικά

Οικοδομικά
Εποικοδόμηση

Μετοικοδόμηση

Ευελιξία







Ένα τρίτο παράδειγμα είναι η εργασία του ανθρωπολόγου Luis Dumont, ο οποίος εντόπισε την ανάπτυξη των ατομικών αξιών μέσα από πληθώρα σοφιστικών και κοινωνικών απαιτήσεων της μοντέρνας Ευρώπης. Σ’ ένα περισσότερο τοπικό επίπεδο, πιο συγκεκριμένες επιστημονικές ιδέες όπως η ατομική θεωρία, μπορούν να προσαρμοστούν με κοινά πολιτισμικά συμβάντα, όπως στην εργασία του Ιστορικού Paul Forman σχετικά με την Φυσική στην Δυτική Γερμανία.

Πέμπτον, η ανάλυση των πολιτισμών δεν περιλαμβάνει ένα μοναδικό σχέδιο το οποίο να απευθύνεται σ’ όλο τον κόσμο. Περισσότερο απευθύνεται σε σχέδια ή πρότυπα που υπάρχουν σε συγκεκριμένες κοινωνίες σ’ ένα σημείο της ιστορίας τους. Επίσης, η ανάλυση περιορίζεται στις περισσότερο αναπτυγμένες περιοχές της Νοτιοδυτικής Ευρώπης και κατά δεύτερο λόγο στην Βόρεια Αμερική, και άλλα μέρη της Ευρώπης και του κόσμου γενικότερα τα οποία παίρνουν μέρος στις αλλαγές που συζητάμε. Πέρα από τα αναπτυξιακά κέντρα του παγκόσμιου συστήματος, η περιοδικότητα μπορεί να χαλάσει, να επιβραδυνθεί ή απλά να αλλάξει μορφή. Έτσι, η ανάλυση των πολιτισμών είναι μια συγκεκριμένη πολιτισμική φόρμουλα. Δείχνει επίσης την ιδιαιτερότητα των τάξεων. Με άλλα λόγια ακόμη και στις πιο προχωρημένες κοινωνίες δεν ζουν όλοι κάτω από τον ίδιο πολιτισμό. Όπως αναφέρει και ο Octavio Paz για την Λατινική Αμερική τα κοινωνικά στρώματα συχνά ανταποκρίνονται σε ιστορικούς ή εποχιακούς ψεύτες.


Η ανάλυση των εποχιακών πολιτισμών

Η ανάλυση των πολιτισμών που θα σκιαγραφήσω ξεκινάει με την εργασία του Foucault αλλά προσεγγίζει τον τοπικό από ένα υψηλότερο σημείο αναφερόμενο από ένα ανθρωπολογιστικό πρότυπο πολιτισμού. Κάποια πράγματα στην ονοματολογία διαφέρουν από αυτά του Foucault. Για παράδειγμα, χρησιμοποίησα τον όρο «μοντέρνα» για να αναφερθώ στην περίοδο (για την Δυτική Ευρώπη) μετά το 1600 από ότι μετά το 1800. Μαζί με την μοντέρνα περίοδο διέκρινα ακόμη τέσσερους άλλους πολιτισμούς.

Η κλασική, η αρχή της μοντέρνας περιόδου καλύπτει την επιστημονική επανάσταση διαμέσου της εποχής του διαφωτισμού, μιας περιόδου η οποία σχηματίζεται από την μεταρρύθμιση της αγγλογερμανικής επανάστασης από την μια μεριά και από την Γαλλο-αμερικανική βιομηχανική επανάσταση από την άλλη. Παρέκαμψα το «χασομέρημα» της ιστορίας σε τρία άλλα τμήματα: τον προοδευτισμό (ο οποίος εξαπλώνεται και από τις δύο μεριές μεταξύ του 1830 έως το 1850), τον μοντερνισμό (ο οποίος εξαπλώνεται από το 1920) και τον μεταμοντερνισμό στον οποίο πρόσφατα προσπαθούμε να βρούμε τον δρόμο μας.


Προοδευτισμός

Ως ένας ανθρωπολόγος ο οποίος λαμβάνει υπόψη του την Ιστορία, θέτω το εξής ερώτημα, «Ποιοι τύποι κοινωνιών αναδύθηκαν μέσα από αυτή την περίοδο και πως αυτές δομήθηκαν σ’ ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό επίπεδο;». Κατ’ αυτόν τον τρόπο, για μερικούς ιστορικούς, θα παρουσιάσω ενοχλητικά κενά από υποθέσεις με ημερομηνίες. Η προοδευτική διάθεση του 19ου αιώνα αναδύθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα με τις γαλλικές και αμερικανικές επαναστάσεις εξυπηρετώντας σαν μια βολική μετάβαση και οι οποίες είναι προφανείς ακόμη και σήμερα σε κάποιους τομείς της τεχνολογίας. Κατά την διάρκεια του μεγάλου κύματος προοδευτισμού στον 19ο αιώνα, διάφορα ουτοπικά σχέδια εμφανίστηκαν; Άνθρωποι ονειρεύτηκαν το χτίσιμο μιας κοινωνίας μέσα από επαναστατικές ορθολογιστικές πολιτικές, φιλελεύθερες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, ή ριζοσπαστικούς κοινωνικούς οργανισμούς. Επαναστατικές και μεταρρυθμιστικές κινήσεις προ-διαγράφτηκαν σ’ αυτό που ο κοινωνιολόγος Τalcott Parsons στο έργο του «Η επανάσταση των κοινωνιών» είχε αναφέρει ως «Εποχή των επαναστάσεων».

Σε μερικές χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία, μια πολιτική αλλαγή παίρνει την μορφή μιας μεταρρυθμιστικής αλλαγής, όπως η κίνηση του νόμου του anticorn, η τζακσονιανή δημοκρατία και οι κινήσεις υπέρ της κατάργησης της δουλείας. Στην υπόλοιπη ήπειρο οι πολιτικές κινήσεις είναι πιο επαναστατικές.

Η «εποχή των επαναστάσεων» είναι μια βολική ταμπέλα γιατί μπορεί να επεκταθεί στην οικονομική και τεχνολογική κυριαρχία επίσης. Κατά την βιομηχανική επανάσταση η καπιταλιστική παραγωγή κρυσταλλώνεται στην επεξεργασία σιδήρου και υφαντών, και οι ατμομηχανές μπαίνουν στην διαδικασία κατασκευής σιδηροδρόμων και βιομηχανικών αγαθών. Χωρικοί και μικρό κάτοχοι γης εγκλωβίστηκαν μέσα σε πόλεις όπου μετατράπηκαν σε μισθωτούς εργάτες βιομηχανιών. Όπως οι αστοί εμφανίστηκαν στις αρχές της μοντέρνας περιόδου έτσι και η εργατική τάξη κάνει την εμφάνισή της στις αρχές του 19ου αιώνα. Μαζί με την εργατική τάξη εμφανίζεται και ο σοσιαλισμός, ουτοπικώς και επαναστατικός μαζί. Η πολιτική, όπως και η φιλολογία είναι ρομαντική: Αναφέρεται σε ένα ιδανικό παρελθόν, για να προνοήσει «μοντέλα» για ένα περισσότερο «ορθολογιστικό» μέλλον.

Οικολογικά, οι πολιτισμοί αυτής της περιόδου έχουν έναν ακριβή προσανατολισμό. Για τις νέες χώρες του κόσμου όπως η Ρωσία, η Αυστραλία και κάποιες άλλες εκτάσεις η σχέση τους με την φύση είναι ακόμη ένα σύνορο που δεν έχει κλείσει.

Οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν έχουν καλύψει ακόμη την Αφρικανική ήπειρο και μερικές άλλες περιοχές του κόσμου όπου βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της εξερεύνησης. Οι κάτοικοι της δύσης βλέπουν στον κόσμο να υπάρχει ακόμη άδειος χώρος για εξάπλωση, παρ’ όλο φυσικά ότι ο χώρος αυτός είναι άδειος μόνο από την προοπτική εισβολής σ’ αυτόν ευρωπαϊκών πληθυσμών.

Η επιστήμη του 19ου αιώνα μαζί με τον πολιτισμό των επαναστάσεων και του επεκτατισμού μοιράζονται από κοινού μια υπόθεση με την ιστορία, την πρόοδο, την γένεση, την εξέλιξη, και την μεταμόρφωση. Παρ’ όλο ότι ο όρος προοδευτισμός χρησιμοποιείται στις ΗΠΑ για να εκφράσει μια μετέπειτα εξέλιξη τμημάτων της πολιτικής, ο όρος εξυπηρετεί ως ένας εξωτερικός προσδιορισμός αυτής της περιόδου γιατί σημαιοφορεί την σημασία του χρόνου και της προόδου ως μια πολιτισμική φόρμουλα. Κατά την διάρκεια αυτής της εποχής η ιστορία παρουσιάζεται σαν ένα παρατεταμένο θεωρητικό πεδίο έρευνας. Ο Χέγκελ, ο Κόμτε και κατ’ επέκταση ο Μάρξ είναι παραδείγματα σκεπτόμενων οι οποίοι θεώρησαν την ανθρώπινη ιστορία σ’ ένα παγκόσμιο και πιο γενικό επίπεδο και άλλοι λιγότερο γνωστοί όπως ο Ranke.

Oπως οι Ranke και Proysen θεωρητικολογούν την ιστορία σαν ένα χώρο αναζήτησης πληροφοριών.

Με άλλες ανθρωπιστικές επιστήμες υπάρχει μία ίδια σχέση στην προέλευση και ανάπτυξη.

Για παράδειγμα πολιτικοί οικονομολόγοι προβάλλουν τους κοσμικούς νόμους διευθύνοντας τη σωρό του πλούτου ή την ανάπτυξη του πληθυσμού. Ανάμεσα στον μεγάλο πολιτικό οικονομολόγο John Stuart και στον σύγχρονό του Karl Marx, αν κι υπήρχε διάσταση απόψεων, κι οι δυό "έχτισαν" την οικονομία μέσα στα όρια των νόμων που διευθύνουν την ιστορική ανάπτυξη.

Παρομοίως, αντιλήψεις αρχέγονες ανέκυψαν σε ψυχολόγους της περιόδου, επιτυγχάνoντας η εργασία του Mesmer και των ακολουθούντων αυτού. Ανάμεσα σε μερικούς ρομαντικούς συγγραφείς υπάρχει μία σχέση με την βαθύτερη πλευρά της ψυχής που μεταφέρει κρυμμένες αλήθειες και δυνάμεις. Στη γλώσσα των μελετών, η λαϊκή παράδοση, οι μελετητές της ανθρωπολογίας ψάχνουν για αρχέτυπες ιστορίες της εξέλιξης και ιστορίας των γλωσσών και για αρχέγονα σχήματα.

Για τον φυσικό κόσμο η γεωλογία και κοσμολογία ανακύπτουν ως επιστήμες καθώς θεωρητικολογούν τη προέλευση κι ανάπτυξη της γης και του σύμπαντος. Καθώς αυτές οι νέες επιστήμες αντικαθιστούν βιβλικές ιστορίες δημιουργίας, έτσι η μικροβιολογία κι η ανακάλυψη των μικροοργανισμών αντικαθιστούν τη θεωρία της αυθόρμητης γενιάς. Η εμβρυολογία μία επιστημονική θέση βασισμένη σε λεπτομερή περιγραφή.

Οι φυσικοί επίσης γίνονται ανήσυχοι με τη γένεση και την προέλευση.

Η θερμοδυναμική αντικαθιστά τον ακυρώσιμο κόσμο του Newton με αμετάκλητη ανατροπή. Ακόμα και νέα πειράματα με ηλεκτρισμό και μαγνητισμό δείχνουν μία ιδέα πώς μια δύναμη μπορεί να γενικεύσει μία άλλη.

Για τις φυσικές επιστήμες, όμως, το κλειδί του σχήματος πάντα είναι ο Darwin, ο οποίος συχνά προβάλλεται σαν ο επιστήμονας του 19ου αιώνα.

Στον κόσμο του μεσαίωνα και η φύση και η κοινωνία ήταν οργανωμένες σύμφωνα με τον ιστορικό Arthur o. Η αγάπη, γνωστή σαν "μεγάλη αλυσίδα του γίγνεσθαι", μία φυσική ιεραρχία ή πυραμίδα που τρέχει από το θεό στην κορυφή ανάμεσα στο βασιλιά και τις διάφορες κοινωνικές τάξεις προς τα φυτικά και ζωικά βασίλεια.

Buffon, Lamark, Darwin και άλλοι μελετητές δημιούργησαν ένα διαφορετικό κόσμο στον οποίο σχέσεις μεταξύ των ειδών υποβάλλονται σε αλλαγή. Ανοδική κινητικότητα κι αλλαγή εισάγεται στον κόσμο της ζωής. Σχόλιο του Marx's στον Engels για το πώς η φύση του Darwin's αντικατοπτρίζει καπιταλιστικούς διαγωνισμούς κι αγώνες για ύπαρξη.

Τι είναι ίσως λιγότερο εκτιμώμενο για την ανακατασκευή της φύσης και της κοινωνίας του 19ου αιώνα είναι ό,τι καλώ "μπούμερανγκ" του τεχνοτοτεμισμού. Οι μελετητές του 19ου αιώνα χτίζουν επιστήμες που κατασκευάζουν τη φύση δια μέσου ιστοριών για την προέλευση και τη γένεση : γεωλογία, κοσμολογία, μικροβιολογία, φυσική ιστορία, θερμοδυναμική κ.λ.π.

Όμως, επειδή η πολιτιστική βάση αυτών των επιστημών έχει χαθεί, μέσα στις ιδεολογικές μεθόδους και γενικότητες, μερικές φορές ξεχνιέται πόσο οι επιστήμονες του 19ου αιώνα είδαν τον κόσμο με τους ίδιους φακούς που οι σύγχρονοί τους φορούσαν.

Όμως είναι ένα μόνο μικρό βήμα πριν αυτοί οι φακοί στραφούν πίσω στην κοινωνία που οι τελευταίοι του 19ου αιώνα κινούντο π' τις θεωρίες του Senser, Morgan, Tylor, Frazer και άλλων.

Καθώς οι θεωρίες του κοινωνικού Δαρβινισμού αναγνωρίζονταν προνομιακά, έτσι και οι θεωρίες της πολιτιστικής εξέλιξης αναγνωρίζονταν ως αποικιακή επέκταση.


ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ

Πότε τελείωσε η αναπτυσσόμενη περίοδος; Ίσως είναι καλύτερα να το σκεφτούμε όχι ερχόμενο στο τέλος, αλλά ως διαφοροποίηση έτσι που τα μοντέρνα πολιτιστικά σχήματα, βαθμηδόν επιτυγχάνουν περισσότερη διάκριση. Ένας ίσως σκεφθεί τις προοδευτικές δημιουργίες καθώς μια πολιτιστική εργασία που απλώνεται σε διαφορετικές θεωρίες δια μέσου αρκετών επιστημών και χώρων του πολιτισμού. Τα νωρίτερα δημιουργήματα δεν εξαφανίστηκαν σε χρονικούς πολιτισμούς : όμως, αυτά έγιναν κατακλυζόμενα ή σκεπασμένα μέσα σε νέα δημιουργήματα των κοσμικών πολιτισμών.

Τα γεγονότα του 1860 και 1870 ο Αυστρο-Πρωσσικός πόλεμος, ο Γαλλο-Πρωσσικός πόλεμος, Η Γαλλική Κοινότητα, ο πόλεμος της Αμερικής κι η απελευθέρωση των σκλάβων στη Ν. Υόρκη, σημάδεψαν την εκκίνηση της μοντερνιστικής περιόδου.

Στους Darwin, Marx, Wagner, ο ιστορικός Jacques Barzun χαρακτηρίζει τον 19ο αιώνα σαν μια περίοδο 125 χρόνων η οποία έχει σημαδευτεί απ' τους τρεις διανοούμενους, τη χρονιά 1959 και που τελειώνει με τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Παρομοίως στο "The condition of Postmodernity" ο κοινωνικός θεωρητικός David Harvey εντοπίζει ένα σημαντικό διανοητικό κενό στα χρόνια που ακολουθούν τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Παρ' όλα αυτά απ' το 1870 και ειδικά απ' το 1890 η φιλοσοφία κι η τεχνολογία ξεκινούσαν να δείχνουν μοντέρνες επιρροές.

Στον τομέα των οικονομικών και τεχνικών παρουσιάζεται μία σειρά διαφοροποιήσεων που είναι γνωστές ως η Β' Βιομηχανική Επανάσταση: το σίδερο δίνει τη θέση του στο ατσάλι, οι σιδηρόδρομοι σε δρόμους και αεροδρόμια, ο τηλέγραφος στα τηλέφωνα κι οι ατμομηχανές στον ηλεκτρισμό, και (μετά τα μέσα του 20ου αιώνα στην πυρηνική ενέργεια). Οι αλλαγές στην κοινωνία και στην οικονομία έχουν παίξει ρόλο και στις αλλαγές και σ' άλλους τομείς, αλλά όλα αυτά εντάσσονται στη δημιουργία μιας μοντέρνας κουλτούρας λογικής.

Επίσης η βασική αρχιτεκτονική και δομή των δυτικών κοινωνιών παρά ο πολιτισμός και κοινωνικός τομέας αλλάζουν. Η φύση παραμένει ανοιχτή στην κοινωνία όπως ήταν και το 19ο αιώνα, αλλά όλο και λιγότερο είναι πλέον το σύνορο ή το ανεξερεύνητο περιεχόμενο. Καθώς τα σύνορα κλείνουν, Η Αφρική διαμελίζεται, οι χρυσές ακίδες οδηγούνται μέσα στον αμερικάνικο σιδηρόδρομο, τα ηλεκτρικά καλώδια εμφανίζονται κι οι πρώτες υπερατλαντικές πτήσεις γίνονται. Καθώς ο καπιταλισμός δίνει τη θέση του στον ιμπεριαλισμό τα πρώτα σημάδια της παγκόσμιας κοινωνίας εμφανίζονται. Με αυτό η νέα κοινωνία καταρρακώνεται. Σε πολιτικό επίπεδο η μοντερνιστική περίοδος είναι λιγότερο μια εποχή επαναστάσεων και περισσότερο μια εποχή παγκοσμίων πολέμων. Με τη δημιουργία των Ηνωμένων Εθνών, της Γερμανίας και Ιταλίας η σύγκρουση μεταφέρθηκε - προσωρινά τουλάχιστον- στην Αφρική.

Οι τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα είναι η εποχή των αυτοκρατοριών; Μεγάλα πολιτικά συστήματα αναφέρονται σε αστάθεια και σε διεθνή οικονομικά προβλήματα ή σε διακοπές στη διεθνή ισορροπία δυνάμεων. Για να διασφαλίσουν τη σταθερότητα τα ανεπτυγμένα κράτη επαγρυπνούν. Παρ' όλο που η ισορροπία των ισχυρών πολιτικών έχει μια μακριά ιστορία στην Ευρώπη παίρνει νέα σημασία διότι οι πόλεμοι δεν είναι πλέον τοπικοί κι αυξάνονται απίστευτα.

Απ' αυτήν την οπτική ο ψυχρός πόλεμος είναι μία συνέχεια της ίδιας κοινωνικοπολιτικής λογικής. Κάτω απ' το σχέδιο Μάρσαλ η Γερμανία και η Ιαπωνία ξαναχτίζονται απέναντι και ενάντια στη Σοβιετική Αυτοκρατορία και η παλαιά ισορροπία δυνατών πολιτικών συνεχίζεται σε μεγαλύτερη και πιο επικίνδυνη ένταση, όπως κι η ισορροπία των πυρηνικών.

Καθώς τα συστήματα κλείνουν επάνω στον εαυτό τους σε ακόμα μεγαλύτερους κύκλους πολυπλοκότητας οι καπιταλιστές και οι πολιτικοί ηγέτες καταφεύγουν σε ειδικούς για να ισορροπήσουν τους κόσμους τους.

Μια καινούργια τάξη έρχεται : επαγγελματίες, managers, κι άλλοι ειδικοί. Ο χώρος εργασίας γίνεται περισσότερο ορθολογιστικός μέσα απ' τις μαζικές γραμμές παραγωγής και τις νέες αρχές management του Taylor.

Η γραμμή συναρμολόγησης των εργοστασίων υπάρχει πλέον ως ένα λεπτά ισορροπημένα κλειστό σύστημα που κλείνει όταν η ισορροπία μεταξύ εισαγομένων και εξαγομένων διαταράσσεται. Για όσο καιρό τα εξαρτήματα καταφθάνουν κι όλα πάνε εντάξει υπάρχει ισορροπία κι η γραμμή παραγωγής συνεχίζει. Η διαδικασία παραγωγής δεν αλλάζει εκτός κι αν κλείσει προσωρινά εξαιτίας εξωγενών παραγόντων. Ο Foucalt αναφέρει μία σειρά παραλλήλων ταινιών μεταφορών στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του "The order of things" όπου συζητά την αναγκαιότητα της κοινωνιολογίας, ψυχολογίας κι εθνολογίας (ανθρωπολογίας). Ένα σημάδι καινούργιων προσωρινών ιδεών είναι φυσικά η εισαγωγή νέων επιστημονικών μεθόδων κι οι νέες ανθρωπιστικές επιστήμες. Ενδιαμέσως αυτής της περιόδου, οι ιδέες των "φόρμας, κανόνας και σύστημα" ήρθαν για να εμπλουτίσουν τις ανθρωπιστικές επιστήμες.

Η πιο γενική αυτή ανάλυση του προτείνω θα διαφωνούσε λέγοντας ότι αυτές οι μέθοδοι μπορούν να γενικευτούν σ' ένα μοτίβο κλειστών συστημάτων, που τα χαρακτηρίζει ισοδύναμη δυναμική.

Παρ' όλο που οι ιδέες των συστημάτων και της ισορροπίας είναι καινούργια στην μοντερνιστική περίοδο, το ενδιαφέρον με τα συγχρονισμένα κλειστά συστήματα, και των δυναμικών συνθηκών ισορροπίας είναι χαρακτηριστική της μοντερνιστικής κουλτούρας και στο τεχνολογικό, οικονομικό, πολιτικό τομέα. Χρησιμοποιώ τον όρο μοντερνιστής επειδή τώρα χρησιμοποιείται γενικά στις ανθρωπότητες όταν αναφερόμαστε στις τέχνες, στη λογοτεχνία και στην αρχιτεκτονική που άνθισαν αυτή την περίοδο. Στην τέχνη ο μοντερνισμός παραμένει αντιπροσωπευτικός -ιδεών και διαθέσεων- αντίθετα με τις προμοντέρνες εκδόσεις που ο κριτικός Frederick Jameson έχει περιγράψει ως παρουσιάσεις των παρουσιάσεων σ' ένα παιχνίδι επιφανειών. Στην φαντασία ο μοντερνισμός μπορεί να είναι ρεαλιστικός ή πειραματικός, αλλά γενικά συγκρατεί χαρακτήρες σε αντίθεση με πολλά πειράματα της μεταμοντέρνας φαντασίας. Τα μυστήρια έχουν λυθεί κι οι υποθέσεις έχουν κλείσει αντίθετα με τη μεταμοντέρνα φαντασία ρέπει προς κάθε τι το παρανοϊκό ή φανταστικό.

Ίσως η καθαρότερη εικόνα της μοντερνιστικής αισθητικής είναι η αρχιτεκτονική κι ο σχεδιασμός κτιρίων όπως : Le Courbusier, Niermeyer and Wtight.

Στη μοντερνιστική επιστήμη και σκέψη ο 19ος αιώνας αφορά στην ιστορία, επανάσταση κι ανάπτυξη μεταμορφώνοντας σε δυναμικά και συγγενή κλειστή συστήματα που λειτουργούν σύμφωνα με τη λογική της ισορροπίας. Οι θεωρίες αυτές ενεργούν και στις επιστήμες της παραγωγής και της ζωής αλλά θα διαφωνήσω ότι παρόμοιες ιδέες βρίσκουν εφαρμογή και σ' άλλες πλευρές της ζωής. Είναι φανερό επίσης πως κι οι ονομασίες αλλάζουν : η πολιτική οικονομία π.χ. λέγεται πλέον οικονομικά. Σ' αυτόν τον τομέα, ο Αλφτεντ Μάρσαλ αναπτύσσει μια θεωρία δυναμικών ισορροπιών που μεταβάλλει τα στατικά μοντέλα των οικονομικών θεωριών του 19ου αιώνα. Ο μαθητής του Τζων Νέιναρντ Κέινς προχωρά αυτή την εργασία με τη θεωρία ότι η οικονομία μπορεί αν επιτύχει σ' ένα απώτερο επίπεδο περισσότερο απ' ότι σ' ένα σημείο κι όχι απαραίτητα με πλήρες εργατικό δυναμικό. Ως αποτέλεσμα η κυβερνητική συμμετοχή γίνεται πλέον αναγκαία για να εισάγει την οικονομία σ' ένα διαφορετικό σημείο ισορροπίας. Στη βιολογία η θεωρία της ισορροπίας γενικεύεται και στη φυσιολογία και στη σύνθεση της γενετικής και της εξελικτικής θεωρίας. Ο φυσιολογικός Γουόλτερ Κάνον χρησιμοποιεί τον όρο "homeostasis" για να περιγράψει την αυτοκριτική στην νευροφυσιολογική διαδικασία και ερίζει για καινούργιο τύπο της οικονομίας όπως ο κανόνας του σώματος στο αυτόνομο νευρικό σύστημα. Όπως και στα οικονομικά η θεωρία της ισορροπίας είναι δυναμική : ο οργανισμός αλλάζει συνεχώς για να προσαρμοστεί στην εσωτερική και εξωτερική διαδικασία και για να διατηρηθεί σε σταθερή κατάσταση. Στη θεωρία της εξέλιξης και της γενετικής η αρχή ισορροπίας του Hardy-Weinberg τοποθετεί μια γενετική ισορροπία κάτω από συνθήκες τυχαίου ζευγαρώματος. Μ' άλλα λόγια κάτω απ' αυτές τις τυχαίες καταστάσεις η αναλογία των ετεροζυγωτών παραμένει σταθερή.

Στη σύνθεση της θεωρίας της εξέλιξης του 1930, είναι ακόμα μέρος της σημερινής επιστήμης αλλά έχει αναδομηθεί κάτω απ' τις νέες αρχές ισορροπίας της γενετικής των πληθυσμών. Η βιολογία και τα οικονομικά ενέπνευσαν μερικές νέες επιστήμες και μεθόδους στην ψυχολογία και στην ψυχιατρική.

Για παράδειγμα, οι κατασκευές του Sigmund Frend για ατομικά και συλλογικα παρελθόντα, ανασύρουν μεταφορές από την αρχαιολογία και τις συλλογικές ασυναίσθητες νύξεις του Carl Jung πίσω στις απόψεις του 19ου αιώνα. Παρόλα αυτά, και οι δύο ψυχίατροι, αναλύουν το μυαλό με όρους δυναμικών συστημάτων. Για τον Frend το όνειρο είναι μια διαμόρφωση συμβιβασμού ανάμεσα στην ανάγκη να κοιμηθούμε και τα συμπιεσμένα υλικά που απελευθερώνονται χάρις στην χαλάρωση του ελέγχου κατά τη διάρκεια του ύπνου. Το μετέπειτα δομικό μοντέλο του Frend

(αυτοεγώ-υπερεγώ) δίνει έμφαση σε μια ψυχή που αποτελείται από σχέσεις ανάμεσα σε διάφορα συστατικά, όπως μηχανισμοί άμυνας, οδηγοί και περιορισμοί που τίθενται από το υπερεγώ. Η ψυχολογία του εγώ της επόμενης ζωής του Frend και πολλών από τους φοιτητές του, καθώς και πολλές από τις ιδέες δυναμικής ψυχιατρικής γενικά, λαμβάνει χώρα υπονοητικά ή σαφώς (ρητά) με αντιλήψεις ισορροπίας. Το εγώ είναι ένας μηχανισμός που ρυθμίζει διάφορες αντίθετες δυνάμεις και κινεί προς μια ισορροπία, κατά πολύ όπως κάνει μια αγορά. Συμπτώματα είναι μια έκφραση ενός συστήματος που είναι εκτός ισορροπίας ή κλειδωμένο μέσα σε μια παθολογική κατάσταση ισορροπίας εξαιτίας τραύματος. Η διανοητική ασθένεια γίνεται " ανισορροπία" και η θεραπεία είναι ένα μέσο επαναφοράς της ψυχής σε μια υγιή κατάσταση ισορροπίας. Η θεωρία του Jung περί αποζημίωσης παρέχει ένα άλλο παράδειγμα αντιλήψεων ισορροπίας στην μοντέρνα κλινική ψυχολογία.

Άλλες περιοχές ψυχολογίας χτίζουν επίσης αντιλήψεις κλειστών συστημάτων και ισορροπίας στις θεωρίες τους. Για παράδειγμα, η θεωρία της εκμάθησης και των λειτουργικών συνθηκών υποθέτει μια δυναμική συνθηκών ισορροπίας και διαταραχών. Ένας οργανισμός θεωρείται ότι είναι σε μια κατάσταση ισορροπίας όταν δίνεται μια συνθήκη έγερσης. Πρώτα ο οργανισμός ανταποκρίνεται με μια μη οριοθετημένη αντίδραση που συνιστά ένα σύστημα εκτός ισορροπίας. Με το χρόνο, ο οργανισμός ρυθμίζεται στην οριοθετημένη διέγερση και τελικά επιτυγχάνει μια καινούργια ισορροπία με τη μορφή μιας οριοθετημένης αντίδρασης. Όπως έγραψε ο Ρώσος ψυχολόγος- φυσιολόγος Ivan Pavlov " Οριοθετημένες (που διέπονται από όρους) ανακλάσεις κάνουν δυνατή την καθιέρωση της πιο λεπτής και ακριβούς ισορροπίας ανάμεσα στον πολυσύνθετο οργανισμό και τα περιβάλλοντα" (1928: 354).

Κλειστά, συγχρονικά συστήματα που χαρακτηρίζονται από δυναμικές ισορροπίες εμφανίζονται επίσης στις ακριβείς (θετικές) επιστήμες. Παρόλο που κλίνω να ερμηνεύσω μερικές θεωρίες σαν υποθέσεις του τι θα μπορούσε να αναγνωριστεί σήμερα μεταμοντέρνο- όπως το θεώρημα της μη-πληρότητας (ανολοκληρώτητας) του Godel και την αρχή αβεβαιότητας του Heisenberg - μερικές θεωρίες στην φυσική δείχνουν ένα χαρακτηριστικά μοντέρνο στυλ κλειστών συστημάτων και αρχών ισορροπίας. Αξίζει να θυμηθούμε ότι πολλοί φυσικοί κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα θεωρούσαν το πεδίο τους (τον τομέα τους) σαν να έχει εξαντληθεί. Παρόλα αυτά, δραματικές αλλαγές ήρθαν γρήγορα με την ανακάλυψη του ηλεκτρονίου και την εμφάνιση μιας καινούργιας στιβάδας ανάλυσης. Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου α ιώνα τα καινούργια πεδία της ατομικής και μοριακής φυσικής εμφανίζονται από την κοσμολογία, θερμοδυναμική, ηλεκτρομαγνητισμό και άλλες φυσικές επιστήμες που επεξεργάστηκαν ή αναπτύχθηκαν στον 19ον αιώνα. Επιτέλους κάποια από τα μοντέλα της νεωτεριστικής ατομικής και υποατομικής φυσικής είναι δομικά παρόμοια με αυτά της βιολογίας και των οικονομικών. Για παράδειγμα, το μοντέλο Rutherford-Bohr τοποθετεί τα άτομα σε στιβάδες που δημιούργησαν σταθερές καταστάσεις για τα ηλεκτρόνια. Οι εκπομπές, απορροφήσεις ραδιενέργειας αντιστοιχούν σε αλλαγές των στατικών καταστάσεων, στην πραγματικότητα σε διαταραχές των συνθηκών ισορροπίας. Ομοίως στην χημεία μια ομιλία ισορροπίας εμφανίζεται στα χρόνια του 1920 μέσα από θεωρίες αντιστρεπτής χημικής αντίδρασης και σημείων ισορροπίας στην συμπύκνωση και εξάτμιση.

Ομιλίες και θεωρίες βασισμένες σε κλειστά συστήματα με δυναμικές ισορροπίες, είναι έτσι, όχι ισάξιες σε όλες τις πειθαρχίες. Σε γλωσσολογικές μελέτες, για παράδειγμα, υπάρχει πολύ λιγότερη απόδειξη για τη σημαντικότητα των δυναμικών ισορροπίας. Παρόλα αυτά, η εμφάνιση της μελέτης των γλωσσών σαν κλειστά δομημένα συστήματα μάλλον, παρά σαν ιστορικά αναπτυσσόμενες μορφές. Σ’αυτό το σημείο ένας από τους ευρέτες της μοντέρνας γλωσσολογίας, ο Ferdinand de Saussure, κάνει ένα διαχωρισμό ανάμεσα σε μια διαχρονική μέσα στο χρόνο προοπτική και σε μια συγχρονική προοπτική που επικεντρώθηκε στις δομές μιας γλώσσας. Η συγχρονική του προσέγγιση έγινε υψηλά επιρεαστική για την νεωτεριστική ανθρωπολογία και τις λογοτεχνικές μελέτες, αλλά είναι στην λιγότερο γνωστή διαχρονική του προσέγγιση που κάτι που να προσομοιάζει την αντίληψη της ισορροπίας μπορεί να βρεθεί. Στο τέλος του διάσημου έργου του " Γενική Πορεία στην Γλωσσολογία (General Course in Linguistics)" ο Saussure επιχειρηματολογεί ότι μια αρχή " εσωτερικής διαδρομής" - κατά μια έννοια, μια επιθυμία και ανάγκη για επικοινωνία - είναι αυτό που εξαπλώνει τη γλώσσα και της δίνει ενότητα. Η αρχή προς την ομογενοποίηση ενεργεί αντίστροφα στις διάφορες φυγοκεντρικές δυνάμεις που τείνουν να διαιρέσουν μια γλώσσα σε διαλέκτους. Η γραμματική μιας γλώσσας σε κάθε δεδομένο χρόνο, τότε, είναι πραγματικότητα μια κατάσταση ισορροπίας που αντικατοπτρίζει τις ισορροπίες δυνάμεων προς την αλλαγή και την ομοιομορφία που λειτουργούν σε μια γλώσσα.

Σχετικά με την νεωτεριστική κοινωνική θεωρία; Οι πρώτοι νεωτεριστές θεωρηστές όπως οι Boas, Durkheim και Weber ήταν ακόμα πολύ βυθισμένοι στις εξελεγκτικές ερωτήσεις του 19ου αιώνα. Στον ίδιο χρόνο άνοιξαν το δρόμο για περισσότερο συγχρονικές και προσανατολισμένες προς τα συστήματα προσέγγισης στην κοινωνική ανάλυση που είναι χαρακτηριστικές της νεωτεριστικής σκέψης. Στην διαδικασία το μπούμερανγκ του τεχνοτοτεμισμού εμφανίζεται ξανά, για τους νεωτεριστές θεωρηστές - και ιδιαίτερα τους μαθητές τους - δανειζόμενο βαρειά από τη γλωσσολογία, τα οικονομικά και τη βιολογία. Ο κοινωνικός Δαρβινισμός μετατίθεται αλλά οι νέες κοινωνικές θεωρίες υποφέρουν από άλλες διαστροφές στην κατασκευή τους για τον κοινωνικό κόσμο. Μια σημαντική μορφή μετάβασης είναι ο Franz Boas, ένας Γερμανός μετανάστης στις Ηνωμένες Πολιτείες που κάποιες φορές ονομάζεται ο ευρετής της Αμερικανικής Ανθρωπολογίας. Βαθιά βυθισμένος στο σχέδιο γραφής των ιστοριών των μη-λογοτεχνικών κοινωνιών και πολιτισμών, ανέπτυξε μια ανάλυση των διακριτικών " χαρακτήρων" του πολιτισμού που θα μπορούσαν να περάσουν από τον έναν πολιτισμό στον άλλο όπως τα γενετικά χαρακτηριστικά σε έναν βιολογικό πληθυσμό. Το σχέδιο του για ιστορική ανακατασκευή μέσα από την ανάλυση των πολιτιστικών χαρακτηριστικών αντήχησε με την εξελικτική διάθεση του 19ου αιώνα. Παρόλα αυτά, το σχέδιο του Boas, καθορίστηκε κατά μεγάλο μέρος σε σχέση με τους ανθρωπολογιστές του 19ου αιώνα, Κοινωνικούς Δαρβινιστές και άλλους, που έθεσαν παγκόσμιες διαδοχές εξελικτικών καταστάσεων μέσα από τις οποίες όλες οι κοινωνίες θα περνούσαν. Στη θέση του εξελικτικού πλαισίου εργασίας ο Boas και ιδιαίτερα οι μαθητές του (όπως ο Alfred Kroeber και ο Ruth Benedict) ανέπτυξαν την μοντέρνα αντίληψη πολιτισμού, που εξέτασε τους πολιτισμούς σαν ακέραια σύνολα με διακριτά συνολικά πρότυπα.

Όπως ο Boas, οι κοινωνιολόγοι Max Weber και Emile Durtheim είχαν το ένα πόδι στον 19ο αιώνα μέσα από το ενδιαφέρον τους για τις γενικές θεωρίες για την ιστορική εξέλιξη. Όπως συζητήθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, ο Weber έγραψε πολύ για τις γενικές ιστορικές διαδικασίες λογικοποίησης και γραφειοκρατίας. Παρόλα αυτά, ο Weber άνοιξε επίσης δρόμους ενόρασης στην κοινωνία που έθεσαν μηχανισμούς τροφοδότησης

στα συγχρονικά συστήματα. Για παράδειγμα, στα πρώτα κεφάλαια του " Οικονομία και Κοινωνία" επιχειρηματολογεί ότι ένα πολιτικό σύστημα μπορεί να αλλάξει μέσα από το γεγονός μιας χαρισματικής αρχηγείας αλλά συνήθως πάνω από το θάνατο ενός χαρισματικού ηγέτη που ακολούθησε μια περίοδο όπου το χάρισμα ήταν ρουτίνα. Η ρουτινοποίηση του χαρίσματος θέτει έναν κύκλο διαταραχής και σταθεροποίησης παρόμοιο με τη βιολογική ομοιόσταση και την οικονομική ισορροπία.

Οι συζητήσεις του Durkheim για την θρησκεία, την αυτοκτονία και την κοινωνική σταθερότητα παρέχουν μια ανάλυση του κοινωνικού σαν ένα συστηματικό κράτος του εαυτού του που δεν μπορεί να αναχθεί στο ατομικό όπως ο Boas και οι μαθητές του κάνουν με την πολιτιστική αντίληψη. Στο " Ο διαχωρισμός της Εργασίας στην Κοινωνία" ο Durkheim

εφαρμόζει βιολογικές μεταφορές για να αναλύσει την κοινωνία με όρους " λειτουργίας" και " οργανικής στερεότητας" . Θέτει το πρόβλημα της κοινωνίας σαν πρόβλημα επίτευξης κοινωνικής ακεραιότητας (σαν μορφή ισορροπίας) και επιχειρηματολογεί ότι η μοντέρνα κοινωνία συγκρατείται μαζί μέσα από το διαχωρισμό της εργασίας σε διακριτές λειτουργίες, κατά πολύ όπως τα όργανα σε ένα οργανικό σύστημα. Σκιαγραφεί επίσης καταστάσεις αποσταθεροποίησης (ανισορροπίας) ή κοινωνικής παθολογίας. Η εικόνα εμφανίζεται από την κοινωνία σαν ένα είδος οργανικού όντος (ο μαθητής του Boas, Alfred Kroeber στην πραγματικότητα χρησιμοποίησε την λέξη υπέρ οργανικό) που έχει μια ψυχολογία και είναι υποκείμενο σε καταστάσεις ανισορροπίας και παθολογίας.

Παρόλα αυτά, ο Durkheim και το σχολείο του είναι πολύπλοκα γιατί η δουλειά τους φέρνει επίσης οικονομικές και γλωσσολογικές μεταφορές στη μελέτη της κοινωνίας. Για παράδειγμα, οι αναλύσεις τους για την ανταλλαγή (όπως στο " Δώρο" του Mauss) και ταξινόμηση (όπως στην " Αρχέγονη Ταξινόμηση" των Durkheim και Mauss) εξετάζουν κλειστά, συγχρονικά συστήματα με μικρότερη συσχέτιση (σύνδεση) με μεταφορές από την ψυχολογία και την παθολογία. Και το δοκίμιο του Mauss και το σχέδιο των Durkheim - Mauss επηρέασαν την ανθρωπολογία και την μεταγενέστερη νεωτεριστική εργασία του Claude Levi - Strauss του οποίου οι μελέτες ανασύρουν τη θεωρία ανταλλαγής για την ανάλυση του μύθου. Παρόλο που η αντίληψη της ισορροπίας δεν είναι ένα κατεξοχήν ενδιαφέρον στη δομική ανθρωπολογία του Levi - Strauss, η νεωτεριστική διάθεση των κλειστών συστημάτων και η τάση προς την τυπική ανάλυση χαρακτηρίζει πολύ από το δομικό του σχέδιο (ταυτόχρονα το σχέδιο του για την μυθολογική ανάλυση του Νέου Κόσμου παραμένει παράξενα ανοικτό και ως εκ τούτου προτείνει μια μετάθεση προς τις μεταμοντέρνες προοπτικές στον πολιτισμό).

Σε μερικούς από τους κοινωνικούς θεωριστές των μέσων του 20ου αιώνα, το να σκέφτονται με όρους ισορροπίας είναι πολύ πιο σαφές. Για παράδειγμα, όταν οι Αμερικάνοι ανθρωπολογιστές του πολιτισμού της νεωτεριστικής περιόδου και πολιτισμού, είδαν τους πολιτισμούς σαν διακριτά συστήματα - όχι σαν ενωμένα τμήματα ενός κοσμικού συστήματος, διεθνικά υβρίδια, ή διαμελισμένες σχέσεις ανάμεσα στην πατρίδα και τη διασπορά όπως θεωρούνται μέσα στους σημερινούς μεταμοντέρνους ανθρωπολογιστές. Στα νεωτεριστικά μοντέλα του απολιτισμικού πολιτισμού η αλλαγή λαμβάνει χώρα με διαταραχές που προκαλούνται από καινοτομίες ή την επαφή με τον πολιτισμό. Η αντίδραση στην επαφή με τον πολιτισμό είναι είτε η αποσύνθεση είτε η επίτευξη μιας καινούργιας κατάστασης ισορροπίας ενσωμάτωσης. Με έναν παρόμοιο τρόπο, οι Βρετανοί κοινωνικοί ανθρωπολογιστές εξέτασαν τους τύπους, τις έχθρες και άλλα κοινωνικά φαινόμενα σαν αυτοδιορθωτικούς μηχανισμούς που επέτρεψαν στις κοινωνικές ομάδες να εκτονώσουν τον ατμό και να εκφράσουν τη σύγκρουση (διαμάχη) χωρίς να αποσταθεροποιήσουν την κοινωνική τάξη.

Η νεωτεριστική κοινωνική σκέψη δέχεται την υψηλότερη της ίσως έκφραση στις θεωρίες του κοινωνιολόγου Talcott Parsons. Ο Parsons Ανέσυρε συζητήσεις ισορροπίας στη δουλειά του οικονομολόγου και κοινωνικού θεωριστή Vilfredo Pareto και του βιολόγου Lawrence Menderson, οι οποίοι όπως ο Cannon εφάρμοσαν τις θεωρίες της βιολογικής ισορροπίας στην κοινωνία. Ο Parsons ανέσυρε επίσης τα μαθηματικά μοντέλα της κυβερνητικής που έθεσαν τα συστήματα με τροφοδοσία που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να μοντελοποιήσει δυναμικές ισορροπίες. Ανέπτυξε μια πολύπλοκη και πλήρη θεωρία της κοινωνίας σαν ένα αυτοδιορθούμενο σύστημα που βασίζεται σε αρχές ισορροπίας. Θεωρείστε τη σχεδόν καρνιβαλιστική αντίληψη ισορροπίας σε μια δήλωση του Parsons και των συναδέλφων του.

Η ισορροπία του ίδιου του κοινωνικού συστήματος φτιάχνεται η ίδια από πολλές υποϊσορροπίες μέσα και που κόβουν (τέμνουν) η μία την άλλη, με πολυάριθμα συστήματα προσωπικότητας περισσότερο ή λιγότερο σε εσωτερική ισορροπία, που φτιάχνουν (δημιουργούν) διαφορετικά ισορροπημένα συστήματα όπως ομάδες συγγένειας, κοινωνικά στρώματα, εκκλησίες, τομείς, οικονομικές επιχειρήσεις και κυβερνητικά σώματα. Όλα μπαίνουν σε μία τεράστια κινούμενη ισορροπία στην οποία αστάθειες σε ένα υποσύστημα στη σφαίρα της προσωπικότητας (στην προσωπική σφαίρα, στην κοινωνική σφαίρα, μεταδίδονται ταυτόχρονα και στα δύο επίπεδα είτε μια επαναϊσορροποία λαμβάνει χώρα ή η συνολική ισορροπία αλλάζει τη μορφή της (Parsons και Shils 1951 : 226-27)

Ο λειτουργισμός του Parsons, ο δομισμός (οικοδομισμός) του Levi-Strauss, και ο πολιτικισμός των Αμερικάνων ανθρωπολογιστών, υπέστησαν βαριές κριτικές από τις επόμενες γενιές κοινωνικών επιστημόνων. Ακριβώς όπως οι παγκόσμιες εξελικτικές διαδοχές των κοινωνικών εξελικτικών (που πιστεύουν στη θεωρία της εξέλιξης) κριτικαρίστηκαν από μια συντηρητική πολιτική προκατάληψη, τα στατικά και μη ιστορικά πλαίσια του δομισμού, λειτουργισμού και πολιτισμού κριτικαρίστηκαν ότι διέπουν τον διασπαστικό ρόλο των ηθοποιών που είναι ικανοί να έχουν συνείδηση των δομών και να ξαναφτιάχνουν την ιστορία τους. Παρόλο που σε σύγχρονους τους, αυτές οι θεωρίες μπορεί να φαίνονταν πειστικές εν μέρει επειδή ήταν τόσο βαθιά μπλεγμένες στον νεωτεριστικό πολιτισμό - φαίνονται τώρα να είναι προϊόντα των πολιτισμών τους (τους οποίους, κατά ένα διαλεκτικό τρόπο, αυτές οι θεωρίες βοήθησαν να αναπαραχθούν). Το μπούμερανγκ του τεχνοτοτεμισμο ύ , τότε δεν περιορίζεται στις πρώτες νεωτεριστικές και προοδευτικές κοινωνικές θεωρίες. Η ερώτηση εμφανίζεται : λειτουργεί επίσης στις σημερινές " μεταμοντέρνες" θεωρίες για την κοινωνία.

Μεταμοντερνισμός

Το παρόν είναι πάντα η πιο δύσκολη εποχή για να ερμηνευθεί ιστορικά επειδή είναι τόσο δύσκολο να ξέρουμε τι θα γίνει μια κουκιδίτσα στο βιβλίο της ιστορίας ή τι θα γίνει ένα " γεγονός" . Παρόλα αυτά, υπάρχει μια αναπτυσσόμενη ομοφωνία στις κοινωνικές και πολιτιστικές μελέτες ότι βρισκόμαστε σε μια νέα περίοδο. Παραμένει μια καπιταλιστική περίοδος και κατά αυτή την έννοια είμαστε ακόμα σε μια περίοδο που μπορεί να ονομαστεί μοντέρνα και είναι συνδεδεμένη, αν και ελάχιστα, με τον 17ο αιώνα. Η ιδέα όμως μιας άλλης διχάλας προς τις δομές του μεταμοντερνισμο ύ αναφέρεται σε αλλαγές στον κόσμο στο αυλάκι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (όπως η ιστορικός Donna Haraway επιχειρηματολογεί στο Simians, Cyborgs και Women) που απέκτησε αυξανόμενη ορμή μετά το 1968, του πολέμου του Βιετνάμ, και την έναρξη επικράτησης υπερδυνάμεων (όπως ο πολιτικός οικονομολόγος David Harvey επιχειρηματολογεί στο Η συνθήκη του μεταμοντερνισμού ).

Μέχρι τα χρόνια του 1990 τα γεγονότα της υπερεξάπλοσης της πληροφορικής, το γονιδιακό σχέδιο, η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας και το τέλος του ψυχρού πολέμου ήταν σημάδια ενός κόσμου που φαινόταν αυξανόμενα διαφορετικός από αυτόν της περιόδου του μοντερνισμού.

Οικολογικά η σχέση φύσης κοινωνίας δεν είχε πια τη δύναμη των δύο δεμένων συστημάτων που χαρακτήριζαν προηγούμενους πρόσκαιρους πολιτισμούς. Με άλλα λόγια, η φύση δεν μπορεί πια να θεωρείται εξωτερικότητα στο ανθρώπινο υπό ανάλυση σύστημα (όπως για παράδειγμα, η μόλυνση τυποποιείται στα συμβατικά νεοκλασσικά οικονομικά). Η φύση δεν είναι πια " έξω από την πόρτα μας" , αφού υπάρχουν σ’αυτή τόσα που μπαίνουν μέσα στο σπίτι μας. Τα σύνορα ανάμεσα στην ανθρώπινη κοινωνία και τη φύση έχουν γίνει αυξανόμενα θολά καθώς το κοινό ενημερώνεται για την μόλυνση, την εξαφάνιση των ειδών, την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, τον υπερπληθυσμό και την περιβαλλοντική καταστροφή. Δεν είναι απαραίτητο να δεχτούμε την ιδέα του Gaia σαν ένας ζωντανός βιοπεριβαλλοντικός οργανισμός για να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχει ακόμα μια μεγάλη λαϊκή γνώση των συνυφασμένων μορφών της ανθρώπινης μόλυνσης, της τεχνολογίας, του κλίματος και της οικολογίας. Καθώς τα βραδινά νέα σκιαγραφούν τον ευρύ θάνατο των βατράχων -μεταφορικά καναρίνια στο παγκόσμιο ορυχείο- η δημόσια συναίσθηση στραβοκαταπίνει και αναρωτιέται πόσο ακόμα ο πλανήτης και μαζί του τα ανθρώπινα σχέδια θα επιβιώσουν.

Η κατάρρευση των συνόρων είναι μόνο ένα παράδειγμα των παραβάσεων των συνόρων που έχουν φτάσει να αντικαταστήσουν πιο στέρεα οριοθετημένα συστήματα . Πολιτικά ο μεταμοντέρνος κόσμος χαρακτηρίζεται από την κατάρρευση της αυτοκρατορικής κατάστασης

(της κατάστασης-αυτοκρατορίας) και της εθνικής κατάστασης (της κατάστασης έθνους). Παρόλο που η Βρετανική Κοινωπολιτία εμφανίστηκε κατά την νεωτεριστική περίοδο, κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η διάλυση διαφόρων αυτοκρατοριών- Αμερικανικών, Βρετανικών, Γαλλικών, Πορτογαλλικών και τέλος Σοβιετικών- ήταν επιφανής σε διεθνής πολιτικές. Σε κεντρικές χώρες η κατάρρευση της κατάστασης έθνους συνέχισε μέσα από την εμφάνιση εμπορικών μπλοκ πολυεθνικών κεφαλαίων, διεθνικών ρευμάτων και διεθνών οργανισμών. Σε κάποιες μεταποικιακές κοινωνίες ο αποικισμός και ο νεοαποικισμός έδωσαν διέξοδο στη βιομηχανοποίηση

μεγάλης κλίμακας, στις εθνικές αστικές τάξεις και στον ανταγωνισμό στην παγκόσμια οικονομία.

Σε άλλες μετα-αποικιακές τα εύθραστα κράτη-έθνη που αντικατέστησαν τις αποικίες των αυτοκρατορικών κρατών δεν κατάφεραν να ανταποκριθούν στην μετα-αποικιακή οικονομική κρίση και τις εθνικές διαμάχες, με αποτέλεσμα την κατάρρευση τους. Στις φτωχές χώρες οι εθνικές διαταραχές, ο φασισμός και το εξαθλιωτικό επίπεδο φτώχιας οδήγησαν σε τεράστια κύματα μαζικής μετανάστευσης. Στις πλούσιες χώρες η μεταφορά του πληθυσμού μετριάστηκε απο την γρήγορα εξελισσόμενη παγκόσμια οικονομία, που είχε ως αποτέλεσμα απρόβλεπτες μαζικές απολύσεις και κλείσιμο πολλών εργοστασίων. Ο ανθρωπολόγος Arjun Appadurai (1990) χαρακτηρίζει την προσωρινή αυτή περίοδο, λαμβάνοντας υπόψην του πολλών τύπων μαζικές αλλαγές: ανθρώπων, χωρών, μέσων και ιδεολογιών. Αυτός ο γρήγορα μεταλασσόμενος κόσμος των πολλαπλών παγκόσμιων αλλαγών φαίνεται αυξανόμενα χαοτικός, ενώ τα έθνη και οι μικρές τοπικές κοινωνίες δίνουν μάχη για να διατηρήσουν την υπόσταση τους.

Στον οικονομικό τομέα το μονοπώλιο της πρωτεύουσας δίνει τη σκυτάλη στα “πολυεθνικά δύκτια” όπως τα ονομάζει ο οικονομικός ιστορικός Robert Reich. Με άλλα λόγια, παλιά φράγματα μεταξύ κράτους, πρωτεύουσας, εργασίας και πανεπιστημίων, έπεσαν , σε μια εποχή συγχωνεύσεων, κτήσεων, επαγγελματικών ρίσκων, παροχής δικαιώματος ψήφου και συνεργασιών ορμώμενων απο τον ανταγωνισμό σε παγκόσμια κλίμακα. Ομοίως παρατήρησε ο David Harvey οτι οι οικονομικές αγορές συντονίστηκαν μεταξύ τους σε παγκόσμια κυκλώματα κοινού συμφέροντος. Μπορεί η βρετανική αυτοκρατορία να έχασε την αίγλη της όμως εξακολουθεί ως σήμερα να αποτελεί παγκόσμια δύναμη στο χρηματηστήριο. Οπως επίσης επισήμανε ο Harvey , ο παλιός τρόπος διοίκησης και παραγωγής αντικαταστάθηκε από πιο αποδοτικούς και τεχνολογικά εξελιγμένους τρόπους. Τα εργοστάσια έχουν τη δυνατότητα να αλλάζουν τα προιόντα τους με γρήγορους ρυθμούς, έτσι ώστε να ανταπεξέρχονται στις απαιτήσεις της αγοράς και οι εργάτες ειδικεύονται στη διαδικασία της παραγωγής. Κατά συνέπεια τα όρια μεταξύ παραγωγής και διοίκησης παραβιάζονται, αφού οι εταιρείες έχουν τέτοια δομή που επιτρέπει τις γρήγορες εναλλαγές για τις ανάγκες της αγοράς. Νέες τεχνικές διοίκησης επιβάλλουν στους εργάτες να κατέχουν μια πιο ευρεία γνώση επί του προιόντος παραγωγής ώστε οι επικείμενες αλλαγές σε αυτό να γίνονται ευκολότερα. Στην περίοδο αυτή της παγκόσμιας παραγωγικότητας οι Η/Υ υπάρχουν παντού: στη μεταφορά, στην επικοινωνία, στην παραγωγή, στην διανομή και στην κατανάλωση. Ο Η/Υ είναι η τεχνολογία μιας εποχής αυταρκούμενης, είναι η μηχανή ατμού ή το ηλεκτρικό ρεύμα της μεταμοντέρνας κουλτούρας. Αποτελεί επίσης μια αρκετά ευέλικτη τεχνολογία, ικανή να προσαρμόζεται σε μοντέρνες και μεταμοντέρνες φόρμουλες. Σύμφωνα με τα μοντέρνα πρότυπα ο υπολογιστής μπορεί να λειτουργήσει ως ένα μηχάνημα ταξινόμησης κατά σειρά. Για π.χ στην περίπτωση όπου οι εργαζόμενοι σε ένα γραφείο δίνουν τα στοιχεία τους και αυτά τοποθετούνται σε σειρά, αφού έχει γίνει η προαπαιτούμενη εργασία. Με τα μεταμοντέρνα πρότυπα ο υπολογιστής είναι η μηχανή της τεχνητής νοημοσύνης. Λειτουργεί ως πύλη στον κυβερνοχώρο και καταργεί τα “τοπικά” σύνορα, ανοίγοντας δρόμο στην επικοινωνία χωρίς όρια.

Καθώς λοιπόν τα σύνορα που περιβάλλουν τη διαδικασία παραγωγής διαλύονται, ταυτόχρονα διαλύονται και τα υπάρχοντα όρια στο θεσμό της οικογένειας και του φύλου των εμβρύων. Στη νέα εποχή οι γυναίκες των μεσαίων τάξεων έχουν μπεί στον εργασιακό χώρο. Το μαγείρεμα, η ανατροφή των παιδιών , η περιποίηση του σπιτιού που άλλοτε αποτελλούσαν υπόθεση της νοικοκυράς, σήμερα αποτελούν επαγγέλματα. Ταυτόχρονα η “πυρηνική” οικογένεια και οι συμβατικοί γάμοι δίνουν τη θέση τους σε άλλες μορφές διαβίωσης όπως κοινόβια, επαγγελματικές συνεργασίες, ζευγάρια ομοφυλοφύλων και οικογένειες με ένα μόνο γονέα. Στην συνεχώς μεταλλασόμενη κοινωνία των ΗΠΑ τέτοιες φόρμουλες είναι πολύ ανεπτυγμένες και αποτελεί σύνηθες φαινόμενο για ένα άτομο να μετακινείται συνεχώς, δημιουργώντας κάθε φορά ένα νέο “φιλικό” περιβάλλον. Οι θεσμοί της οικογένειας και της γειτονιάς έχουν αποδυναμωθεί ενώ η ανωνυμία αυξάνεται και πράγματα που αποτελούσαν “ταμπού” πλέον γίνονται ευκολότερα αποδεκτά. Η μεταλλασσόμενη κοινωνική δομή επιτάσσει τη δημιουργία νέων τάξεων και αρχών. Ο Robert Reich στο έργο του “ η ενασχόληση των εθνών ” διαφωνεί με το σκεπτικό οτι ένα νέο είδος επιχειρηματία εμφανίζεται ώστε να μετριάσει τα κανά των παγκοσμίων “δυκτίων”. Η νέα αυτή τάξη αναμειγνύει στοιχεία από όλες τις παλιότερες τάξεις, σε αντίθεση με τον Marx που διαχώριζε τους μικροαστούς από τους γιατρούς ή τους δικηγόρους. Αυτή η νέα τάξη δεν έχει τις ρίζες της στις τοπικές κοινωνίες ούτε βασίζεται σε εφαρμογή προτύπων σε μικρές κοινωνίες. Πλέον, όλοι πολεμούν για διεθνή αναγνώριση και ως κεφάλαιο έχουν τη φήμη και όχι το μορφοτικό τους επίπεδο.

Η ποικιλία των τύπων μεταμοντερνισμού είναι πραγματικά μεγάλη, όμως η ανθρωπολογική πλευρά του ζητήματος δεν έχει αναλυθεί ακόμη εκτενώς. Σε γενικό επίπεδο ένα από τα βασικά πρότυπα της μεταμοντέρνας κουλτούρας- από την οικολογία και τα οικονομικά μέχρι την επιστήμη και την τέχνη- είναι μια κλίση απελευθερωμένη από δομές που εμπλέκουν καθορισμένα συστήματα κυβερνώμενα από δυναμικές ισορροπίες και τα οποία λειτουργούν ως επί το πλείστον βάσει της λογικής της “ευελιξίας”. Και πάλι δεν είναι τόσο ζήτημα έξαφάνισης των μοντέρνων συστημάτων, όσο ζήτημα εμφάνισης των μεταμοντέρνων.

Στις φυσικές επιστήμες η μεταμοντέρνα επιρροή φαίνεται από την εξάπλωση των θεωριών του χάους, των συμπλεγμάτων και της επιστήμης αυτόματου ελέγχου. Στα fractals της θεωρίας του χάους, επαναληπτικές μη γραμμικές εξισώσεις παράγουν αυθυπόσπαστα συστήματα μέσω δομών που επαναλαμβάνονται σε άπειρα επίπεδα τις ίδιας διαφορετικότητας. Δηλαδή το αποτέλεσμα της εξίσωσης επανεισέρχεται στην εξίσωση και το νέο αποτέλεσμα τίθεται και πάλι στην ίδια εξίσωση κ.ο.κ. Το διάγραμμα των αποτελεσμάτων αποτελεί καλό μοντέλο για μια σειρά φυσικών φαινομένων, συμπεριλαμβανομένων την αρυθμία της καρδιάς , τις μετεωρολογικές συνθήκες και την κατάσταση μετατροπής ενός στερεού σε υγρό.

Όταν περίεργα μη γραμμικά συστήματα συνδέονται με την μοντέρνα βιολογία και τις τεράστιες δυνατότητες προγραμματισμού των υπολογιστών, τότε είναι δυνατή η μοντελοποίηση της εξέλιξης του οικοσυστήματος, των κύκλων εργασιών και ίσως ακόμη και του τρόπου εκμάθησης των ανθρώπων. Ο μη γραμμικός προγραμματισμός μοντελοποίησης είναι σαρωτικός στο χώρο της επιστήμης και αποτελεί ότι τα μοντέλα ισορροπίας στην μοντέρνα περίοδο.

Παρόλα αυτά, η μεταμοντέρνα θεωρία δεν περιορίζεται μόνο στην μη γραμμική μοντελοποίηση. Η μοριακή βιολογία μετατρέπει τον υλικό κόσμο των γονιδίων σε ένα κόσμο πληροφοριών και υπολογιστικών διαδικασιών. Ταυτόχρονα η γενετική μετατρέπει την εξελισσόμενη σύνθεση της μοντέρνας περιόδου σε μία αυτοαναφερόμενη διαδικασία. Τα αποτελέσματατων πειραμάτων σε χρωμοσώματα καθιστούν σχεδόν αναποφευκτη τη διαδικασία παρέμβασης του ανθρώπου στην εξέλιξη του γένους. Στο παρελθόν ο άνθρωπος είχε επέμβει στην εξέλιξη και στην γενετική πάνω σε επιλεγμένα είδη φυτών και ζώων. Παρόλα αυτά όπως επισημαίνει ο ανθρωπολόγος Paul Rabinow (1922) στην ευγονική η φύση ήταν ακόμη έξω από την κοινωνία. Στη νέα περίοδο της ευγονικής, η φύση γίνεται προιόν εκμετάλλευσης που δεν είναι πλέον εκτός της κοινωνίας. Ο τομέας μεταξύ κουλτούρας και φύσης είναι προβληματικός και κατά τον Rabinow καλείται “βιοκοινωνικός”. Ισως το ευκρινέστερο σημείο του τομέα αυτού να αποτελεί η γεννετική των φυτών και των ζώων. Επίσης η γεννετική προσφέρει την ελπίδα για μια απόπειρα τεχνολογικής σωτηρίας του κόσμου από την περιβαντολογική κρίση. Για παράδειγμα, αντί να προσπαθήσουμε να καταργήσουμε την όξινη βροχή, η γεννετική βοήθησε στη δημιουργία ψαριών πιο ανθεκτικών στο νέο τοξικό περιβάλλον.

Παρόμοια θέματα ανέκυψαν και στον τομέα της φυσικής. Οι φυσικοί τώρα μιλούν για την “Επανάσταση του Νοέμβρη” η οποία συνέβη το 1974 και την επακολούθησαν μεγάλες θεωρητικές αλλαγές. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 μια νέα φυσική με υποθετικά σωματίδια και θεωρίες αποτιμήσεων ήρθε να αντικαταστήσει τη φυσική της δεκαετίας του 1960 καθώς και όλων των προηγούμενων ετών. ‘Οπως ο ερευνητής Andrew Pickering αναφέρει, οι φυσικοί άλλαξαν τον τρόπο που έκαναν τα πειράματα τους και τώρα επικεντρώνονται στην αναγνώριση της κατασκευαστικής φύσης των εργασιών τους. “Πειραματικά” η νέα φυσική ήταν “θεωρητικής καταγωγής. Οι επιστήμονες απευφευγαν την προσέγγιση της έρευνας σύμφωνα με την κοινή λογική, όσον αφορά πολύ γνωστά φαινόμενα και προτιμούσαν πιο σπάνιες μεθόδους. Σύμφωνα με την θεωρητική φυσική οι επιστήμονες βλέπουν τη φύση τους ως κάτι που μπορεί να κατασκευαστεί ή να αλλάξει μορφή με τη βοήθεια θεωριών παρά πιστεύουν πως οι θεωρίες τους είναι αποτελέσματα κάποιων πειραμάτων. Ακόμη , πλέον έχει απορριφθεί η ιδέα οτι είναι δυνατόν να βρεθεί η απόλυτα ελάχιστη δομική μονάδα, όλα είναι θέμα δυνατοτήτων της τεχνολογίας. Θεωρητικά , η φύση αρχίζει να μοιάζει με τα κλάσματα που επαναλαμβάνονται ασταμάτητα σε κάθε επίπεδο. Σύμφωνα με ένα παλιό ινδιάνικο ρητό, ο κόσμος βρίσκεται πάνω σε μια χελώνα η οποία βρίσκεται πάνω σε μια άλλη χελώνα και η εικόνα αυτή συνεχίζεται επάπειρον,

Όπως ακριβώς οι φυσικοί προσέγγισαν περισσότερο τη θεωρία που κινεί τη φύση και τη θεωρία της δομής κατ’επανάληψη, έτσι και οι ερευνητές της ψυχολογίας, των γνωστικών επιστημών και της τεχνητής νοημοσύνης προσέγγισαν περισσότερο τα αντικείμενα των ερευνών τους. Νέα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης με τη βοήθεια μη γραμμικών συστημάτων καταρρίπτουν τον προγραμματισμό που βασίζεται σε ένα βασικό λογικό πρόγραμμα και κάποιες υπορουτίνες. Τα προγράμματα εξομοίωσης της πραγματικότητας που “βάζουν” τους χρήστες μέσα στον υπολογιστή, δημιουργούν την πιθανότητα ενός τεχνητού κόσμου με την αλληλεπίδραση ανθρώπων-υπολογιστών. Κατά παρόμοιο τρόπο νέες φόρμουλες στην κλινική ψυχολογία καταργούν την εστίαση σε πρόσωπα που είναι σαν κλειστά συστήματα μέσα στο ανοικτό διαδίκτυο. Οι ψυχολογίες που ασχολούνται με τη συνείδηση ξεπήδησαν δημιουργώντας εντυπώσεις σε σύγκριση με τις ψυχολογικές θεωρήσεις για το ασυνείδητο που εμφανίστηκαν στις αρχές του αιώνα. Για παράδειγμα, οι έρευνες που γίνονται για τα όνειρα συντέλεσαν στο διαχωρισμό τους από την “συμβιβαστική υπόσταση” τους ή την κατάσταση ισορροπίας που διαφαίνεται από το παιχνίδι των δυνάμεων στο όνειρο προκειμένου να δημιουργηθεί μια άλλη κατάσταση του συνειδητού. Στην περίπτωση αυτή ο συμβολισμός των ονείρων, γίνεται συμβολισμός για το άτομο ή ακόμη και για τη διαδικασία καθαύτη του ονείρου.

Στην ιατρική ο άνθρωπος παίζει σπουδαίο ρόλο στην μετάλλαξη του βιοιατρικού μοντέλου που αφορά την αρρώστεια και την θεραπεία. Η υγεία δεν αποτελεί σημείο ισορροπίας που είναι δυνατό να προσεγγιστεί αφότου οι μηχανισμοί αντιστασης “ξεπεράσουν” τη χαλαρή ισορροπία των δυνάμεων της μόλυνσης, αλλά είναι ένα σύμπλεγμα συστημάτων αμέσου αντιδράσεως που περιλαμβάνεται σε κάποια κατάσταση του μυαλού. Το μυαλό επίσης είναι ένα σύμπλεγμα νεύρων και μπορεί να υποστεί αλλαγές σε πολλά επίπεδα.

Στίς κοινωνικές και ανθρωπολογικές επιστήμες οι εξελίξεις από την ανθρωπολογία στη φιλοσοφία έχουν υποβαθμίσει την μοντέρνα ιδέα που θεωρεί οτι ο άνθρωπος μπορεί να βρίσκεται εκτός του συστήματος που παρατηρεί. Διάφορες μελέτες έχουν δείξει οτι οι αναλύσεις παραβαίνουν τα όρια μεταξύ του παρατηρητή και του υπό παρατήρηση συστήματος. Αφού λοιπόν συμβαίνει αυτό, η μελέτη κλειστών συστημάτων ανοίγεται σε μια πιο ευέλικτη ανάλυση που περιλαμβάνει τον παρατηρητή καθώς και αυτόν που παρατηρεί τον παρατηρητή κ.ο.κ. Έτσι τα ανοικτά συστήματα είναι επινόηση της μεταμοντέρνας επιστημονικής διάθεσης.

Οι νέοι “εθνογραφιστές” έχουν εστιάσει την προσοχή τους στις σχέσεις τους με τους πληροφοριοδότες τους και στη θέση της ανθρωπολογίας στις ιστορικές δομές του αποικισμού. Οι κουλτούρες δεν αποτελούν πλέον απομονωμένες μονάδες που μπορούν να μελετηθούν ως “διακριτικά” συστήματα. Αντιθέτως είναι κομμάτι ενός συνόλου που περιλαμβάνει τοπικές και διεθνείς κουλτούρες ακόμη και την κουλτούρα του ανθρωπολόγου που διεξάγει την μελέτη. Η σχέση παρατηρητή- και υπό παρατήρηση αντικειμένου, έδωσε μια πνοή ανανέωσης στο ύφος της εθνογραφίας, όπου ανθρωπολόγοι συζητούν την προσωπική τους θέση για την δομή των άλλων κουλτούρων. Οι γυναίκες ανθρωπολόγοι και οι υποστηρικτές της φεμινιστικής θεωρίας έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην αλλαγή αυτή. Ένας άμεσα συνδεόμενος τομέας του ανακλαστικού σκεπτικισμού είναι η γλωσσολογία, όπου μελέτες για το λόγο και την επικοινωνία ανάμεσα σε άτομα διαφορετικής καουλτούρας, μας εφοδίασαν με πληροφορίες για έναν τύπο ανάλυσης όπου λειτουργεί ανεξάρτητα από τα όρια που θέτει η γλωσσολογία σε μια καθορισμένη γλώσσα. Από την ανθρωπολογία και διάφορες μελέτες πάνω στη γλώσσα, αποδεικνύεται ότι οι ερευνητές σχετίζονται άμεσα με το υλικό που μελετούν. Έτσι ο παρατηρητής “εξετάζεται” για την φυλή του, την τάξη του ή και το φύλο του όπως ακριβώς εξετάζει ο ίδιος κάποιο κείμενο ή κάποια τεχνολογία.

Η ανάγκη για αυθυπόσπαστα, επαναλαμβανόμενα και ανακλαστικά όρια εργασίας, σάρωσε τις διάφορες αρχές των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών μέσα από πολλές άμεσα συνδεόμενες κινήσεις: τη θεωρία του φεμινισμού, τη νέα εθνογραφία, τις ανακλαστικές κοινωνικές μελέτες για τη γνώση, τη διεθνοποίηση της κουλτούρας και άλλα πολλά. Κάτι που δείχνει την ανάγκη του καινούριου στον τομέα της διανόησης είναι ότι νέες αρχές εμφανίζονται και μάλιστα σε κάποιο βαθμό εκτοπίζουν τις παλιές που ίσχυαν στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Κατά τη μοντέρνα περίοδο η γλωσσολογία, η εθνολογία, η δυναμική ψυχιατρική και τα οικονομικά ξεπήδησαν από τη φιλολογία την ανθρωπολογία την νευρολογία και την πολιτική οικονομία. Σήμερα ένα παρόμοιο είδος “ υπεραξιών” εμφανίζεται από την λογοτεχνία, την ιστορία την ανθρωπολογία, τη γλωσσολογία και τη ψυχολογία. Έχουμε μελέτες για το γυναικείο φύλο τους ομοφυλόφυλους, την τεχνολογία και τη επιστήμη τις γνωστικές επιστήμες και την διεθνοποίηση της κουλτούρας. Η συνεχής ανάγκη για νέες αρχές υποδηλώνει την ρευστότητα της κουλτούρας σε ένα κόσμο που λειτουργεί με ανοικτά συστήματα.

Συμπέρασμα: Μια διδακτική ιστορία.

Με τη βοήθεια μιας διδακτικής ιστορίας θα καταλάβουμε για τον μεταμοντερνισμό οτι έχει μεγαλύτερη αξία αν πρώτα έχουμε εξετάσει τον μοντερνισμό και τον προοδευτισμό. Στις μέρες μας δημοσιογράφοι γράφουν βιβλία μεγάλης κυκλοφορίας για την μοριακή βιολογία, το χάος και τη θεωρία σχετικότητας, την τεχνητή νοημοσύνη κ.α. Ακούγονται σχέδια για υπερβατική και “δια-κουλτουρική” νοημοσύνη. Ερευνώντας όμως βαθύτερα τα όμορφα αυτά σχέδια καταλήγει κανείς πως τελικά η νέα επιστήμη δεν δίνει λύσεις στα μυστήρια της παλιότερης. Το μόνο που διαφαίνεται είναι η διάθεση κάποιων να δομήσουν την τεχνοκρατούμενη κουλτούρα του μεταμοντέρνου παγκόσμιου καπιταλισμού.

Στη νέα εποχή, ο αντίλογος όλων αυτών έχει αρχίσει ήδη να κάνει αισθητή την παρουσία του. Η Emily Martin προειδοποιεί για την εμφάνιση ενός νέου είδους κοινωνικού Δαρβινισμού όπου από την ανοσολογία νομίμως θα καθορίζεται ποιός είναι νικητής και ποιός ηττημένος στην κοινωνία. Δείχνει πως οι “γκουρού” της εποχής μας παρέχουν μεθόδους που εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα να επιζήσει απο το AIDS και άλλες παρόμοιες ανοσοποιητικές διαταραχές. Ομοίως η επιστήμη της νέας εποχής μεταλλάσει τις φυσικές θεωρίες της απώλειας της δομής σε ισχυρισμούς ενός νέου κοινωνικού κόσμου, όπου το δείγμα αντιπροσωπεύει το σύνολο. Τέτοιες σκέψεις παραπέμπουν στην επιστήμη του μεσαίωνα, αφού παρουσιάζουν μεγάλες ομοιότητες. Κατά πολλούς διαννοούμενους του νέου ρεύματος, η νέα κουλτούρα δεν είναι απλά μεταμοντέρνα αλλά κάτι βαθύτερο. Είναι μια ριζοσπαστική κίνηση που αλλάζει τον βασικό τρόπο σκέψης από την εποχή του δέκατου-έβδομου αιώνα. Κατά την Marilyn Ferguson, οι συζητήσεις περί ολισμού όπως γίνονται μέσα σε ένα πνεύμα συνεργασίας, είναι απλά μια αφελής πολιτική ανάλυση του μεταμοντέρνου καπιταλισμού. Δεν πρέπει να ξεγελιόμαστε πως βαδίζουμε σε μια καλύτερη κοινωνία όπου ο ανταγωνισμός δίνει τη θέση του στη συνεργασία και η κοινωνική δομή διανθίζεται από πολυσύνθετες εναλλακτικές λύσεις. Αντιθέτως είμαστε σε μια εποχή που απαιτεί ρητορική συμμετοχή στην εργασία προκειμένου να υπάρχουν μεγαλύτερα κέρδη.

Εξίσου επικίνδυνες είναι και άλλες πιο βαθυστόχαστες εκδοχές της μεταμοντέρνας κοινωνικής θεωρίας που εστιάζουν αποκλειστικά στην ερώτηση για το πως οι επιστήμονες παράγουν την γνώση τους. Παρόλο που ο κριτικός έλεγχος θεωρείται εποικοδομιτικός και υγειής μπορεί να οδηγήσει τους οπαδούς του, μακρυά από την κοινωνική κριτική. Οι θεωρίες της ανακλαστικότητας και της αποδόμησης μερικές φορές χάνονται στα όρια του σολιψισμού και των επιστημονικών παραδόξων. Όταν αυτές οι θεωρήσεις συνδέονται με αυτές του χάους και της πολυπλοκότητας τότε τα πράγματα γίνονται περισσότερο αποπροσανατολισμένα. Γεννιέται ο φόβος ενός νέου κύματος που θα προβάλλει μια νέα κοινωνική θεωρία χάους, η οποία θα διαβρώσει την κοινωνική ευαισθησία. άπως συνέβη τον δέκατο-ένατο αιώνα με τον κοινωνικό επαναστατισμό ή το ρυθμιστικό κύμα στα μέσα του εικοστού αιώνα. Ανησυχιτικά είναι και τα φαινόμενα συνδιασμών της επανάστατικής σύνθεσης του 1930 με τη βοήθεια των μη-γραμμικών συστημάτων που εφαρμόζονται στην οικονομία.

Τέλος , προτού ισχυριστούμε αβασάνιστα οτι ζούμε σε μια μεταμοντέρνα εποχή, αξίζει να θυμηθούμε οτι όλοι μας ανήκουμε σε αυτή την εποχή. Κατά πολλούς υπάρχει ένα παγκόσμιο γυάλινο ταβάνι όπου ένα κομμάτι της μεταμοντέρνας τεχνο-κουλτούρας αιωρείται απο πάνω. Η μοριακή βιολογία, η νέα φυσική αποτελούν δείγματα της αναπαραγωγής μιας “μεγάλης” επιστήμης, μιας “μεγάλης” ιατρικής, μιας “μεγάλης” τεχνολογίας. Όμως αποτελούν επίσης δείγματα αποφάσεων που δεν έχουν ληφθεί και “μαυρων κουτιών” που δεν έχουν οριστικά σφραγιστεί.

Μια αντίληψη ιστορίας και κουλτούρας, όπως αυτή που αναπτύχθηκε σε αυτό το κεφάλαιο μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση της φύσης των αλλαγών που συμβαίνουν. Μπορεί επίσης να συντελέσει στον προσδιορισμό μιας ταυτότητας ιστορικών γεγονότων που ακόμη βρίσκονται σε μια σχετική αστάθεια, καθώς και της δομής που προκύπτει από την ιεραρχία της κουλτούρας. Ταυτόχρονα μια νέα αντίληψη περι κουλτούρας μπορεί να βοηθήσει τους επιστήμονες, τους πολίτες, τους ακτιβιστές και άλλους να σκεφτούν πως όλοι εμείς θα αναπαράγουμε την προκύπτουσα κουλτούρα ακόμη και όσο θα ψάχνουμε να την αλλάξουμε και να την αμφισβητήσουμε.