ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

Judy Wajcman

Εισαγωγή

Τα τελευταία 15 χρόνια, ένα νέο συναρπαστικό πεδίο έρευνας ξεπρόβαλλε, με στόχο να αναπτύξει μια φεμινιστική θεωρία στην τεχνολογία. Η ανάπτυξη αυτής της θεωρίας είναι πιο πρόσφατη και κατά συνέπεια θεωρητικά λιγότερο ανεπτυγμένη από την ήδη υπάρχουσα σε σχέση με την επιστήμη (βλέπε Keller κεφάλαιο 4 σ' αυτόν τον τόμο). Σήμερα, όμως, οι περισσότερες παρεμβάσεις στη συζήτηση που αφορά στο φύλο και την τεχνολογία έχουν εξειδικευμένο χαρακτήρα, που επικεντρώνεται σ 'ένα ιδιαίτερο είδος τεχνολογίας. Όμως αυτό το πεδίο χαρακτηρίζεται από πολλές συλλογές που έχουν ήδη εκδοθεί, όπως αυτή της Martha Moore Treskott(1979a), Joan Rothschild(1983), Jan Zimmerman(1983), Wendy Faulkner and Eric Arnold(1985), Maureen McNeil(1987), Chris Kramarae(1988),Gill Kirkup and Laurie Keller(1992), οι οποίες δεν συμμερίζονται απαραίτητα μια θεωρητική προσέγγιση.

Ενώ κάποιες φεμινίστριες ανησυχούν για την περιορισμένη πρόσβαση των γυναικών σε επιστημονικούς και τεχνικούς θεσμούς (βλέπε Fox, κεφάλαιο 10), άλλες άρχισαν να ερευνούν το φυλετικό χαρακτήρα της ίδιας της τεχνολογίας. Αυτή η τελευταία και πιο ριζική προσέγγιση έχει πάρει δύο κατευθύνσεις. Υπάρχουν αυτές οι φεμινίστριες που υποστηρίζουν ότι η ίδια η δυτική τεχνολογία ενσωματώνει πατριαρχικές αξίες και ότι το σχέδιό της είναι η κυριαρχία και ο έλεγχος των γυναικών και της φύσης(Corea et al., 1985; Griffin 1978; Merchant 1980; Mies 1987).Αυτή η προσέγγιση βρίσκει πολιτική έκφραση στον πολιτισμικό φεμινισμό και στον οίκο-φεμινισμό της δεκαετίας του '80, η οποία αναζητάει μια νέα φεμινιστική τεχνολογία βασισμένη στις γυναικείες αξίες. Ακολουθώντας ένα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης, υπάρχει μια ομάδα συγγραφέων που υιοθετεί τις μεθόδους των κοινωνικών μελετών της τεχνολογίας, οι οποίες έχουν περισσότερο ιστορική και κοινωνιολογική κατεύθυνση (Cockburn 1983, 1985; Cowan 1976,1979, 1983; Faulkner &Arnold 1985; Hartmann, Kraut &Tilly 1986-1987; McGaw 1982; McNeil 1987).Ένα μεγάλο μέρος αυτής της εργασίας αφορά στη διάκριση των φύλων τόσο στο χώρο της αμειβόμενης όσο και σ' αυτόν της μη αμειβόμενης εργασίας.

Αυτό που επιχείρησα εδώ, και ανέπτυξα περισσότερο αλλού (Watchman 1991) είναι να κατασκευάσω ένα σκελετό που να συνδέει τις διάφορες προοπτικές. Αντί να επιβάλλω μια τεχνητή ομοιομορφία, θα υποστηρίξω ότι διαφορετικά είδη τεχνολογίας σχηματίζονται από συγκεκριμένες ενότητες ενδιαφερόντων, έτσι ώστε τα ενδιαφέροντα των αντρών επικεντρωμένα σε αναπαραγωγικές τεχνολογίες, για παράδειγμα, διαφέρουν από εκείνα που διαμορφώνουν τεχνολογίες στο χώρο εργασίας. Σ' αυτό το 1ο κεφάλαιο επέλεξα να επικεντρωθώ στα τρία μεγαλύτερα πεδία έρευνας -παραγωγή, αναπαραγωγή και οικιακές τεχνολογίες. Στην τελευταία ενότητα παρουσιάζω μια πιο γενική ανάλυση της γυναικείας περιθωριοποίησης, η οποία επικεντρώνεται στην τεχνολογία ως προϊόν ανδρικού πολιτισμού (κουλτούρας).

Η Judy Wajcman Θα προσπαθήσει μέσα στις επόμενες παραγράφους να ανιχνεύσει μερικά από τα θέματα σχετικά με την κοινωνία, την τεχνολογία και το φύλο. Αναγνωρίζει το μονοπώλιο και τον έλεγχο που έχουν παραδοσιακά επιβάλει οι άνδρες στις γυναίκες στη δυτική κοινωνία και το συνδυάζει με τις πρόσφατες τεχνολογικές ανακαλύψεις( τα τελευταία 100 χρόνια), προσπαθώντας να δει αν οι πρόοδος θα ελευθερώσει την γυναίκα, ή αν θα συνεχίσουν να είναι εξαρτημένες από τους άνδρες. Προσπαθεί μέσα από την κοινωνιολογία της επιστήμης να απαντήσει στα ερωτήματα όπως η σχέση μεταξύ ανδρικού και τεχνολογίας ή αν η τεχνολογία μπορεί να δομηθεί βάση των γυναικείων ενδιαφερόντων.

Η Wajcman επιχειρεί να ορίσει την τεχνολογία και στη συνέχεια μέσα από τις επόμενες παραγράφους να συνδέσει τις έννοιες μεταξύ τους, για να δώσει τελικά μια καθαρή εικόνα των φυλετικών σχέσεων στην τεχνολογία. Εξηγεί ότι η τεχνολογία δεν είναι ποτέ κάτι το ουδέτερο, επισημαίνοντας τις δυσκολίες που προκύπτουν αν βγάλεις συμπεράσματα για αυτά τα θέματα χωρίς να συμμερίζεσαι την πολυπλοκότητά τους. Πιστεύει ότι τεχνολογία βάση γυναικείων αξιών θα ήταν σαν να παραδεχόμασταν ότι τελικά είναι αναγνωρισμένη σαν ανδρική υπόθεση.

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η μελέτη των τεχνολογιών στο πλαίσιο της αμειβόμενης εργασίας ήταν και εξακολουθεί να παραμένει το κύριο θέμα έρευνας στον τομέα των τεχνολογικών μεταβολών. Από τα μέσα της δεκαετίας του '70 φεμινιστές ερευνητές και πρακτικοί εντόπισαν τις συνέπειες του αυτοματισμού στη γυναικεία απασχόληση. Η εισαγωγή τεχνολογίας, που βασίζεται στον ηλεκτρονικό υπολογιστή στα γραφεία είναι το πρώτο θέμα που απασχόλησε αυτήν την έρευνα, κυρίως γιατί η πλειοψηφία υπαλλήλων γραφείου και γραμματέων σχεδόν παντού είναι γυναίκες. Οι αυτοματισμοί γραφείου αποτελούν τη βάση για πολλές γενικεύσεις σχετικά με την εργασιακή εμπειρία των γυναικών. Αυτή η έρευνα εξετάζει τα αποτελέσματα της τεχνολογικής μεταβολής τόσο στις ευκαιρίες απασχόλησης των γυναικών όσο και στην εργασιακή τους εμπειρία (Crompton & Jones 1984; Feldberg &Glenn 1983; Hartmann et al., 1986, 1987; Webster 1989; Wright 1987).

Παρόλο που οι επεξεργαστές κειμένων αρχικά θεωρήθηκαν ως απειλή στις ικανότητες των δακτυλογράφων και ότι θα οδηγούσαν στο διαμελισμό και στην τυποποίηση της εργασίας, τώρα προκύπτει μια πιο περίπλοκη εικόνα. Με όλο το σεβασμό στο επίπεδο ικανοτήτων που απαιτείται σε συγκεκριμένες δουλειές, λεπτομερείς εμπειρικές μελέτες δείχνουν ότι η αντιπαράθεση τάσεων αυξανόμενης πολυπλοκότητας, μεγαλύτερης απλότητας και ρουτινοποίησης μπορούν να συνυπάρχουν. Αντί, λοιπόν, η επίδραση του αυτοματισμού να είναι ομοιόμορφη σε μια σειρά από δουλειές γραφείου, τα αποτελέσματα της νέας τεχνολογίας λειτουργούν εσωτερικά και ενισχύουν προϋπάρχουσες διαφορές στα πρότυπα δουλειάς. Σημειώθηκε, για παράδειγμα, ότι η τεχνολογική αλλαγή τείνει να προσφέρει περισσότερα πλεονεκτήματα σ' εκείνους που έχουν ήδη αναγνωρισμένες ικανότητες και ένα βαθμό ελέγχου στις εργασιακές υποχρεώσεις τους (Baran 1987).

Μια άλλη πλευρά της έρευνας ασχολήθηκε με το θέμα των διακρίσεων μεταξύ αντρών και γυναικών στο χώρο εργασίας και το βαθμό ενοχής, που μπορεί αυτό να έχει στην φυλετική τυποποίηση της εργασίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εδώ παρουσιάζει η αξιοσημείωτη διατήρηση του φυλετικού στερεότυπου της εργασίας, ακόμα κι όταν η φύση της δουλειάς και τα απαιτούμενα προσόντα γι' αυτήν έχουν ριζικά αλλάξει λόγω της τεχνολογικής μεταβολής.

Μεγάλο μέρος αυτής της φεμινιστικής έρευνας έχει επηρεαστεί από μια θεωρητική προοπτική, με κυρίως μαρξιστική κατεύθυνση, που αναγνώρισε τις σχέσεις ανάμεσα στην τεχνολογία της παραγωγής και τον έλεγχο της εργασίας (Braverman 1974; Noble 1984). Το βασικό επιχείρημα αυτής της θεωρίας είναι ότι, στα πλαίσια του καπιταλισμού, ένας βασικός παράγοντας που επηρεάζει την ανάπτυξη και χρήση των μηχανών είναι ο ανταγωνισμός της παραγωγής. Για να ελέγξει την εργατική δύναμη και να μεγιστοποιήσει το κέρδος, ο καπιταλισμός συνεχώς εφαρμόζει νέες τεχνολογίες σχεδιασμένες να συντρίψουν και να απελευθερώσουν τη δουλειά από την ανάγκη ικανοτήτων, έτσι ώστε η εργασία να γίνει φθηνότερη και να υποβληθεί σε μεγαλύτερο έλεγχο (Mackenzie & Wajcman 1985).

Παρόλο που αυτή η θεωρητική προσέγγιση είναι πολύπλοκη στην ανάλυσή της που αφορά τη σχέση κεφαλαίου-εργασίας, οι φεμινίστριες αμφισβήτησαν την αντίληψη ότι ο έλεγχος της εργασίας λειτουργεί ανεξάρτητα από το φύλο των εργατών που τον υφίστανται. Απέδειξαν ότι οι σχέσεις της παραγωγής δεν είναι υπεράνω ούτε των διακρίσεων του φύλου ούτε των ταξικών διακρίσεων (Beechey 1988;Cockburn 1983; Hartmann 1976). Τόσο οι εργοδότες ως εργοδότες, όσο και τα ίδια τα άτομα, έδειξαν να ενδιαφέρονται να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν τη διάκριση των φύλων στον επαγγελματικό χώρο.

Η φυλετική τυποποίηση των τεχνικών ικανοτήτων

Ιστορικές στατιστικές εργατικών σωματείων έχουν εξετάσει το ρόλο των τεχνικών ικανοτήτων στη διασφάλιση του εργασιακού ελέγχου, σαν ένα όπλο στις ταξικές διαμάχες. Ο ρόλος τους σαν όπλο στους πατριαρχικούς αγώνες έχει αγνοηθεί. Τώρα πλέον είναι επιβεβαιωμένο στη φεμινιστική λογοτεχνία ότι, στην αποκλειστική υπερίσχυση των αντρών, τα εργατικά σωματεία έχουν παίξει έναν ενεργό ρόλο στη δημιουργία και διατήρηση της υποβιβασμένης θέσης της γυναίκας στο εργατικό δυναμικό.

Κάποιοι συγγραφείς επικεντρώθηκαν στην κυριαρχία των αντρών στα επαγγέλματα που απαιτούσαν τεχνικές ικανότητες με την εισαγωγή των μηχανών κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης (Cockburn 1983, 1985; Faulkner & Arnold 1985; McNeil 1987). Οι άντρες εργάτες δεν μπορούσαν να εμποδίσουν τους εργοδότες να απασχολήσουν τις γυναίκες σε νέους τομείς παραγωγής. Έτσι οργανώθηκαν ώστε να διατηρήσουν κάποια δικαιώματα πάνω στην τεχνολογία με το να αντιδρούν ενεργά στην είσοδο των γυναικών στους δικούς τους τομείς. Οι γυναίκες που έγιναν βιομηχανικοί εργάτες, βρέθηκαν να δουλεύουν σ' αυτές που θεωρούνταν δουλειές χωρίς ειδικότητα με τον κατώτατο μισθό. Ακόμα κι όταν κατάφεραν να εισέλθουν στον τομέα της τεχνικά εξειδικευμένης εργασίας, όπως στους δύο παγκόσμιους πολέμους, στη συνέχεια υπέστησαν μια εσκεμμένη διαδικασία εξοστράκισης απ' αυτό το χώρο εργασίας, μόλις η άμεση κρίση είχε περάσει. Οι περισσότερες γυναίκες-εργάτριες ήθελαν να διατηρήσουν τις δουλειές τους και μετακινήθηκαν μόνο με τις συντονισμένες προσπάθειες της διοίκησης και των σωματείων (Milkman 1987).

Όμως η αντρική κυριαρχία της τεχνολογίας είναι διασφαλισμένη από την ενεργή εξοστράκιση των γυναικών από περιοχές τεχνολογικής εργασίας και είναι θεμελιωμένος ο τρόπος σύμφωνα με τον οποίο η διάκριση των φύλων στο χώρο της εργασίας εξακολουθεί να υφίσταται ακόμα και σήμερα. Ας στρέψουμε τώρα την προσοχή μας αλλού και ας δούμε πώς αυτή η διάκριση των φύλων μπορεί από μόνη της να διαμορφώσει κάποιου είδους τεχνολογική ανάπτυξη. Αν η τεχνολογία σχεδιάζεται από άντρες, με εργασιακά στερεότυπα στο μυαλό τους, τότε, δεν μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η διάκριση του γένους εφαρμόζεται στον εργασιακό χώρο. Η διάκριση των φύλων στον εργασιακό χώρο επηρεάζει σε βάθος την κατεύθυνση και το ρυθμό των τεχνολογικών καινοτομιών.

Οι σχέσεις των δύο φύλων στον τεχνολογικό εργασιακό χώρο

Ένας από τους πιο σημαντικούς τρόπους που η διάκριση των φύλων αλληλεπιδρά με τις τεχνολογικές αλλαγές, είναι μέσω της τιμής της εργασίας, όπου η γυναικεία εργασία γενικά κοστίζει λιγότερο από την αντρική. Αυτό μπορεί να επηρεάσει τις τεχνολογικές αλλαγές με δύο τουλάχιστον τρόπους. Άλλωστε μια νέα μηχανή πρέπει να αυτοεπιδοτηθεί σε κόστος εργασίας, έτσι οι τεχνολογικές αλλαγές, μπορεί να γίνουν με αργότερους ρυθμούς σε τομείς όπου υπάρχει αφθονία σε φτηνή γυναικεία εργασία. Για παράδειγμα, η βιομηχανία ένδυσης έχει παραμείνει τεχνολογικά στατική από το 19ο αιώνα με πολύ μικρές αλλαγές στη διαδικασία ραψίματος. Ενώ υπάρχουν, χωρίς αμφιβολία, καθαρά τεχνικά εμπόδια στην μηχανοποίηση της παραγωγής ρούχων, θα υπάρχουν λιγότερα κίνητρα για να επενδύσει κανείς σε αυτοματισμούς αν η φτηνή, εξειδικευμένη εργατική δύναμη μπορεί να κάνει τη δουλειά. Όμως, υπάρχει ένας σημαντικός σύνδεσμος ανάμεσα στο γυναικείο status ως ανειδίκευτοι και χαμηλο-αμοιβόμενοι εργάτες, και στον ακανόνιστο ρυθμό τεχνολογικής ανάπτυξης.

Υπάρχει, όμως, μια πιο ευθεία οδός, στην οποία η ανισότητα των φύλων αφήνει το αποτύπωμά της στην τεχνολογία. Οι εργοδότες μπορεί να ψάχνουν μορφές τεχνολογικής αλλαγής, που να τους επιτρέπουν ν' αντικαταστήσουν τους υπερβολικά εξειδικευμένους άντρες εργάτες, με χαμηλόμισθες και λιγότερο ενταγμένες σε σωματεία γυναίκες-εργάτριες. Ένα καλό παράδειγμα γι' αυτό μας δίνει η μελέτη της Cynthia Cockburn πάνω σε μια αρχέτυπη ομάδα εξειδικευμένων εργατών, που υποβαθμίστηκαν ραγδαία από τις τεχνολογικές καινοτομίες. Πρόκειται για την ιστορία της ανόδου και της πτώσης των στοιχειοθετών της Fleet Street του Λονδίνου, μιας αποκλειστικά αντρικής φίρμας με ισχυρή παράδοση στον έλεγχο της εργασιακής διαδικασίας. Μια λεπτομερής περιγραφή της τεχνολογικής προόδου από το σύστημα Linotype στην ηλεκτρονική φωτοστοιχειοθεσία δείχνει πως ο σχεδιασμός της νέας τεχνολογικής ρύθμισης επηρέασε την υπόθεση των δύο φύλων.

Το νέο λογισμικό σύστημα σχεδιάστηκε χρησιμοποιώντας το πληκτρολόγιο μιας συμβατικής δακτυλογράφου παρά το πολύ διαφορετικό ενός παραδοσιακού στοιχειοθέτη, κάτι που ήταν αναπόφευκτο. Το ηλεκτρονικό κύκλωμα είναι στην πραγματικότητα ικανότατο να παραγάγει ένα σχέδιο Linotype στο νέο πληκτρολόγιο. Έτσι τί είδους πολιτική υπάρχει πίσω από το σχεδιασμό και την επιλογή αυτού του πληκτρολογίου;Έχοντας να επιλέξει την εγκατάλειψη της τεχνικής του Linotype, η διοίκηση επέλεξε ένα σύστημα που θα υποβίβαζε την ικανότητα και την βασική ισχύ των στοιχειοθετών και θα τους μείωνε μεμιάς σε απλούς δακτυλογράφους. Αυτό θα έκανε τις δακτυλογράφους (κυρίως γυναίκες) και τους στοιχειοθέτες (άντρες) ίσους ανταγωνιστές για τις νέες μηχανές, στην πραγματικότητα θα προωθούσε τις γυναίκες δακτυλογράφους. Το πληκτρολόγιο στη νέα εκτυπωτική τεχνολογία σχεδιάστηκε με σκοπό να χρησιμοποιήσει τη σχετικά φτηνή και άφθονη γυναικεία εργασία.

Παρόλο που ο σχεδιασμός των μηχανών ανήκει στον αντρικό τομέα, δεν συμπίπτει πάντα με τα ενδιαφέροντα των αντρών ως φύλο. Όπως έχουμε δει, κάποια τεχνολογικά μέσα έχουν σχεδιαστεί για να χρησιμοποιούνται από γυναίκες προκειμένου να σπάσουν τον αντρικό έλεγχο εργασίας. Όμως η διάκριση των φύλων χρησιμοποιείται συχνά στους αγώνες επίδειξης δύναμης ανάμεσα στο κεφάλαιο και στον εργάτη. Μ' αυτόν τον τρόπο, οι κοινωνικές σχέσεις που διαμορφώνουν την βιομηχανική τεχνολογία περιλαμβάνουν τόσο τις διαφορές των φύλων όσο και τις ταξικές διαφορές.

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Ο τομέας τον οποίον αμφισβητούν με σθένος οι φεμινιστές προς το παρόν, σε πολιτικό και πνευματικό επίπεδο, βρίσκεται στη σφαίρα της ανθρώπινης βιολογικής αναπαραγωγής. Πολλοί φεμινιστές άνθρωποι του πνεύματος έχουν αφιερωθεί στην αποκάλυψη του γυναικείου αγώνα στη διάρκεια της ιστορίας, κατά της οικιοποίησης της ιατρικής γνώσης και πρακτικής από τους άνδρες. Σύγχρονες αντιπαραθέσεις τροφοδοτούνται από την αντίληψη, ότι η διαδικασία της εγκυμοσύνης και του τοκετού κατευθύνεται και ελέγχεται από ολοένα και περισσότερο αναπτυγμένες και παρεμβατικές τεχνολογίες.

Η αναπαραγωγική τεχνολογία σαν πατριαρχική κυριαρχία

Πιο έντονοι στην αντίθεσή τους στην ανάπτυξη των νέων αναπαραγωγικών τεχνολογιών, είναι μια ομάδα ριζοσπαστών φεμινιστών που θεωρούν τις τεχνολογίες αυτές σαν μια μορφή της πατριαρχικής εκμετάλλευσης του γυναικείου σώματος (Corea et al. 1985, Hamer 1985; Klein 1985, Mies 1987; Rowland 1985). Σύμφωνα με αυτούς τους συγγραφείς, τεχνικές όπως αυτή της τεχνητής γονιμοποίησης, της δωρεάς ωαρίων, του προκαθορισμού φύλου και της εκτίμησης εμβρύων αντιπροσωπεύουν άλλη μια προσπάθεια ελέγχου του γυναικείου σώματος. Η τεχνολογική πιθανότητα για τον πλήρη διαχωρισμό αναπαραγωγής από τη σεξουαλικότητα θεωρείται σαν μια κίνηση οικιοποίησης των αναπαραγωγικών ικανοτήτων, οι οποίες ήταν, στο παρελθόν, η μοναδική πηγή δύναμης της γυναίκας.

Στο κέντρο της ριζοσπαστικής φεμινιστικής ανάλυσης υπάρχει μια αντίληψη της αναπαραγωγής ως φυσική διαδικασία, συμφυής στη γυναίκα και μόνο, και μια θεωρία της τεχνολογίας φύσει πατριαρχική. Σε παρόμοιο πνεύμα στην εργασία πάνω στις αναπαραγωγικές τεχνολογίες, οι οικοφεμινιστές έχουν αναλύσει την στρατιωτική τεχνολογία και τις οικολογικές επιδράσεις άλλων σύγχρονων τεχνολογιών ως παράγωγα της πατριαρχικής κουλτούρας που "εκφράζουν τη βία σε κάθε επίπεδο" (Caldecott Lehard, 1983; Griffin, 1978). Αυτές οι θεωρίες διαφωνούν με το ότι οι γυναίκες είναι σε μεγαλύτερη αρμονία με τη φύση εξαιτίας της βιολογικής ικανότητάς τους, για μητρότητα. Αντίθετα η αδυναμία του άνδρα να γεννάει, τους έχει κάνει ασεβείς προς την ανθρώπινη και φυσική ζωή με αποτέλεσμα πολέμους και οικολογικές καταστροφές.

Η τεχνολογία, όπως και η επιστήμη, θεωρείται σαν ένα όργανο της ανδρικής κυριαρχίας στην γυναίκα και στη φύση. Και, όπως πολλοί φεμινιστές έχουν υποστηρίξει έντονα μια επιστήμη βασισμένη στις γυναικείες αξίες, έτσι επίσης έχει απαιτηθεί και μια τεχνολογία βασισμένη στις γυναικείες αξίες. Από αυτή την προοπτική, μια νέα φεμινιστική τεχνολογία θα βασίζεται σε μια "μη εκμεταλλεύσιμη σχέση μεταξύ φύσης και ημών" και θα αγκαλιάζει την γυναικεία διαίσθηση και υποκειμενικότητα.

Αυτή η τάση στο φεμινισμό μαζεύει ισχύ στα πρόσφατα χρόνια και βρίσκει απήχηση σε κάποιο φεμινιστικό μεταμοντερνισμό που ασχολείται σε μεγάλο μέρος με την ανάλυση της τεχνολογίας, σαν ένα πολιτιστικό φαινόμενο. Αυτή η τάση υπήρξε θετική στη μεταφορά της αντιπαράθεσης μεταξύ ανθρώπινου γένους και τεχνολογίας πέραν του μοντέλου χρήσης/κατάχρησης της τεχνολογίας, και στον εστιασμό στις πολιτικές αξίες ιδίας της τεχνολογίας. Υπήρξε επίσης μια δυναμική υποστήριξη των γυναικείων συμφερόντων αναγκών και αξιών σε αντίθεση με αυτές των αντρών όπως επίσης και του τρόπου με τον οποίο η γυναίκα δεν εξυπηρετούνται από την υπάρχουσα τεχνολογία.

Εντούτοις, υπάρχουν σαφώς μερικά ουσιώδη προβλήματα με την ιδέα της τεχνολογίας βασισμένης στις γυναικείες αξίες, περιλαμβανομένης της απεικόνισης της γυναίκας ως φύσει καλλιεργημένης και ειρηνίστριας. Η ιδέα της σταθερής, ενωμένης και αντίθετης αντρικής και γυναικείας φύσης έχει δεχτεί ποικιλία σχολαστικής κριτικής (Eisenstein, 1984; Segal, 1987). Το μόνο περιθώριο που μας δίνεται είναι να παρατηρήσουμε ότι οι αξίες που αποδίδονται στις γυναίκες προέρχονται από την ιστορική υποταγή της γυναίκας. Η πίστη στην αμετάβλητη φύση της γυναίκας και τις σχέσεις τους με την αναπαραγωγή, της ανατροφής, της εγκαρδιότητας και της δημιουργικότητας βρίσκεται στον πυρήνα των παραδοσιακών και καταπιεστικών αντιλήψεων για την γυναικεία φύση. Αντί να υποστηρίξουμε την ιδέα κάποιας αόριστης βαθύτερης ουσίας της γυναικείας φύσης ως μη - ιστορικής κατηγορίας πρέπει να αναγνωρίζουμε τους τρόπους με τους οποίους δομείται κοινωνικά η "αρρενωπότητα" και "θηλυκότητα". Στην πραγματικότητα και η μια και η άλλη βρίσκονται μονίμως σε διαρκή αναδόμηση. Ετσι η επιδίωξη μιας τεχνολογίας που θα βασίζεται στις έμφυτες γυναικείες αξίες, ακολουθεί λάθος κατευθύνσεις.

Η σχετική με τα προαναφερθέντα βιβλιογραφία έχει καθορίσει το πεδίο των αναπαραγωγικών τεχνολογιών. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό επειδή προσδιόρισε τις φυλετικές πολιτικές στις οποίες ενσωματώθηκαν οι εν λόγω τεχνολογίες. Πρόσφατα έχουν γίνει μερικές προσπάθειες διακρίσεων εντός του πεδίου των αναπαραγωγικών τεχνολογιών. Αυτό πραγματοποιείται δίνοντας έμφαση στην ιδιαίτερη φύση κάθε τεχνολογίας και στην αντιτιθέμενη θέση της γυναίκας σε σχέση με αυτές. Εκδόσεις όπως αυτές του Michelle Stanworth (1987) και της Maureen McNeil, του Ian Varcose και του Steven Yearley (1990) αποτελούν δείγματα αξιοσημείωτης συνεισφοράς στην κοινωνική μελέτη της τεχνολογίας. Η εν λόγω βιβλιογραφία εμμένει στην άποψη ότι το αντρικό συμφέρον έχει δομήσει σε βάθος τη μορφή των διαθέσιμων αναπαραγωγικών τεχνολογιών. Εντούτοις, δεν αντιμετωπίζει τους άντρες και την τεχνολογία ως μια ομογενή ομάδα. Αναγνωρίζει επίσης ότι οι γυναίκες δεν είναι απαραίτητα εχθρικές στην αυξανόμενη τεχνική παρέμβαση. Οντως, πολλές γυναίκες, ως ασθενείς, είναι υπέρ των απολαβών της υψηλής τεχνολογίας και επιθυμούν την πρόσβαση στην τεχνητή γονιμοποίηση (Morgall, 1992).

Είναι προφανές ότι όλα τα στάδια στην πρόοδο της ιατρικής τεχνολογίας, από την έναρξη και ανάπτυξη έως την εδραίωση σαν μέρος της καθημερινής εξάσκησης, αποτελούν μια σειρά από αλληλένδετες αντρικές δραστηριότητες. Αντίθετα τα αντρικά συμφέροντα που εμπλέκονται είναι εκείνα των επαγγελματιών της λευκής μεσοαστικής τάξης. Ο διαχωρισμός της εργασίας που παράγει και εφαρμόζει τις αναπαραγωγικές τεχνολογίες, είναι από κοινού φυλετικός και επαγγελματικός: Οι γυναίκες είναι οι ασθενείς ενώ οι μαιευτήρες, οι γυναικολόγοι, οι μοριακοί βιολόγοι και οι εμβρυολόγοι είναι στην συντριπτική πλειοψηφία τους άνδρες.

Τεχνολογία και επαγγελματοποίηση

Μια από τις βασικές ιδέες που απορρέουν από αυτές τις μελέτες είναι ότι το "τεχνολογικό προστάζειν" εντός της αναπαραγωγικής ιατρικής είναι ουσιαστικό στην υπεράσπιση των αιτημάτων των γιατρών για επαγγελματισμό. Η άνιση σχέση ισχύος μεταξύ των εξασκούντων την ιατρική και των γυναικών ασθενών τους βασίζεται σε ένα συνδιασμό παραγόντων, πρωταρχικώς, αυτών, της επαγγελματικής κατάρτισης και του φύλου. Η επαγγελματική ιεραρχία, σημαίνει ότι οι γιατροί θεωρούνται ως ειδικοί οι οποίοι κατέχουν την τεχνική γνώση και την ικανότητα που ο κοινός κόσμος δεν κατέχει. Η τεχνολογία γίνεται ιδιαίτερα ελκυστική στην περίπτωση των μαιευτήρων, επειδή τεχνικές όπως η στηθοσκόπηση και η παρακολούθηση του εμβρύνου δίνουν την δυνατότητα στους άνδρες γιατρούς να ισχυρίζονται πως γνωρίζουν περισσότερα για το γυναικείο σώμα από ότι οι ίδιες οι γυναίκες (Oakley, 1987).

Οι δραστηριότητες της υψηλής τεχνολογίας δεν αποτελούν μονάχα το κλειδί για την υπεροχή σε επίπεδο γιατρού-ασθενούς αλλά και για την υπεροχή εντός του επαγγέλματος. Η επαγγελματική θέση, το χρήμα και η επαγγελματική αναγνώριση εντός του ιατρικού επαγγέλματος διανέμονται ανάλογα με την τεχνολογική εξέλιξη της ειδικότητας, γεγονός στο οποίο οι νέες τεχνικές της τεχνητής γονιμοποίησης και της μεταφοράς εμβρύου δεν αποτελούν εξαίρεση. Πριν την εισαγωγή αυτών των τεχνικών η έρευνα και η θεραπεία της στειρότητας κατείχε για πολύ καιρό χαμηλή θέση στην ιατρική ιεραρχία. Οι νέες τεχνικές της τεχνητής γονιμοποίησης και της μεταφοράς εμβρύου, παρέχουν στους γυναικολόγους έναν συναρπαστικό και υψηλού επιπέδου ερευνητικού τομέα, καθώς επίσης και μια πολύπλοκη τεχνολογικά πρακτική που μόνο οι ίδιοι μπορούν να χρησιμοποιούν (Pfeffet, 1987). Είναι σαφές ότι τα επαγγελματικά συμφέροντα παίζουν κεντρικό ρόλο στον καθορισμό του τύπου και του ρυθμού των τεχνολογικών καινοτομιών στον συγκεκριμένο τομέα.

Υπάρχουν επίσης ευρύτερες οικονομικές δυνάμεις σε ισχύ. Μεγάλη επίδραση ασκούν ιδιαίτερα τα εμπορικά συμφέροντα της τεράστιας βιομηχανίας της βιοτεχνολογίας. Πολλά έχουν γραφτεί σχετικά με το "καινούργιο ιατρικό-βιομηχανικό συγκρότημα" και με τον τρόπο με τον οποίο πλουτοπαραγωγικοί πόροι κατευθύνεται συστηματικά προς επικερδείς τομείς οι οποίοι συχνά δεν έχουν καμία σχέση με την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών (Yoxen, 1986). Εντούτοις, υπάρχει λήγη λεπτομερής πληροφόρηση έως τώρα σχετικά με τα οικονομικά συμφέροντα των εταιρειών ιατρικής βιοτεχνολογίας στον τομέα της ανάπτυξης των νέων αναπαραγωγικών τεχνολογιών.

Η άποψη για το φύλο που παρουσιάζουν οι συγκεκριμένες μελέτες έχει κατά κάποιο τρόπο βασιστεί πάνω σε μια πρώτη ανάλυση των σχέσεων των φύλων στις παραγωγικές τεχνολογίες. Ομως ενώ οι ανταγωνιστικές σχέσεις του εργατικού πεδίου παρέχουν το πλαίσιο για την ανάλυση των τεχνολογιών παραγωγής, οι αναπαραγωγικές τεχνολογίες γίνονται κατανοητές μόνο στο ευρύτερο πλαίσιο της αυξανόμενης ανωτερότητας της τεχνολογίας στην Δυτική ιατρική. Αν και οι γυναίκες είναι οι βασικοί στόχοι του ιατρικού πειραματισμού, η αναπαραγωγική τεχνολογία όμως δεν μπορεί να αναλυθεί υπό τους όρους μιας πατριαρχικής συνομωσίας. Εν αντιθέσει, έχει δημιουργηθεί εδώ ένας πολυσύνθετος ιστός συμφερόντων εκείνων των επαγγελματικών και καπιταλιστικών συμφέροντων που βρίσκονται πίσω από το φύλο.

Η Wajcman επισημαίνει την άμεση σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην γυναίκα, τον έλεγχο γεννήσεων και την αναπαραγωγική τεχνολογία, φέρνοντάς το σε αντίθεση με την πραγματικότητα όπου παρατηρήται πατριαρχικός έλεγχος. Η Wajcman δεν πιστεύει ότι ότι η αναπαραγωγική τεχνολογία μπορεί να είναι ουδέτερη, πιστεύοντας ότι αυτός ο τομέας της τεχνολογίας δεν είναι ασυσχέτιστος με κέντρα δύναμης και κρατικών αρχών. Περιγράφει χαρακτηριστικά την εμπορευματοποίηση της γέννησης παιδιών, από τον αντρικό έλεγχο, και πιστεύει ότι έτσι έχουν τα πράγματα ενισχύονται οι διαφορές μεταξύ των φύλων.

ΟΙΚΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Οπως ακριβώς οι γυναίκες αποτελούν τους βασικούς καταναλωτές της αναπαραγωγικής τεχνολογίας, έτσι και η οικιακή τεχνολογία προορίζεται προς χρήση των γυναικών. Στην περίπτωση αυτή, επιδεικνύεται μεγάλη αισιοδοξία στην πιθανότητα να παρέχει η τεχνολογία τη λύση στην καταπίεση της γυναίκας στο σπίτι. Από τη δεκαετία του '70, με την αναγνώριση του νοικοκυριού ως εργασία, διάφοροι φεμινιστές, άνθρωποι του πνεύματος, έχουν παρουσιάσει εξαιρετικό υλικό πάνω στην ιστορία της οικιακής και οικιακής τεχνολογίας (Bose, Bereano, & Malloy, 1984; Cowan, 1983; Hayden, 1982; Ravetz, 1965; Strasser, 1982). Ενας άλλος όγκος γραπτών σχετικά με την οικιακή τεχνολογία, έχει συγκεντρωθεί πάνω στην πρόσφατη δραματική εξάπλωση της πληροφοριακής και επικοινωνιακής τεχνολογίας μέσα στο σπίτι. Τα κείμενα αυτά ασχολούνται με τις πολιτιστικές συνέπειες που έχει για την οικογένεια, η εξάπλωση και η κατανάλωση των συγκεκριμένων τεχνολογιών (Hirsch, 1992).

Τέτοιου είδους έρευνα έχει στρέψει το βασικό προσανατολισμό της κοινωνιολογίας προς στην έμμισθη παραγωγική εργασία στο δημόσιο χώρο. Τα βασικά θέματα εδώ υπήρξαν αυτά, της σχέσεως μεταξύ της οικιακής τεχνολογίας και του χρόνου που καταναλώνεται σε οικιακή εργασία, του εάν η τεχνολογία έχει επηρεάσει το βαθμό της φυλετικής ειδίκευσης στην οικιακή εργασία και την φυλετική προκατάληψη στην χρήση των νέων τεχνολογιών. Η ιδέα που κυριαρχεί στους διαλόγους είναι η γνώση πως η διάρκεια του χρόνου που περνούν οι γυναίκες σε οικιακές εργασίες δεν έχει μειωθεί με την "μηχανοποίηση της οικίας".

Οικιακές συσκευές που εξοικονομούν εργασία

Η Ruth Schwartz Cowan (1983), στην μελέτη της για την οικιακή τεχνολογία δίνει τις ακόλουθες εξηγήσεις για την αποτυχία της "οικιακής βιομηχανικής επανάστασης" να διευκολύνει ή να ελαχιστοποιήσει τις οικιακές εργασίες. Ο μηχανικός εξοπλισμός δημιούργησε ένα ολόκληρο πεδίο καινούργιων καθηκόντων τα οποία ενώ δεν απαιτούσαν σωματική εργασία, κατανάλωναν όμως τον ίδιο χρόνο με τις εργασίες που είχαν αντικαταστήσει. Η κατάργηση του υπηρετικού προσωπικού στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα, σήμαινε πως ακόμη και οι νοικοκυρές των μεσαίων τάξεων έπρεπε να κάνουν μόνες τους όλες τις οικιακές δουλειές. Περαιτέρω, αν και η οικιακή τεχνολογία όντως αύξησε την παραγωγικότητα στο νοικοκυριό, αύξησε και τις απαιτήσεις από τον ρόλο της νοικοκυράς, γεγονός το οποίο δημιούργησε περισσότερες οικιακές εργασίες για τις γυναίκες. Η ευρεία μεταβολή στη σημασία της ανατροφής των παιδιών και της μητρότητας, προσέδωσε μεγάλη συναισθηματική σημασία στο σπίτι και στην οικιακή εργασία. Το χάσμα μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας, σήμαινε πως το σπίτι έπρεπε να παρέχει το καταφύγιο από την αποξενωμένη, πιεστική, τεχνολογική τάξη του χώρου εργασίας, καθώς επίσης να παρέχει την ψυχαγωγία, την συναισθηματική στήριξη και την σεξουαλική ευχαρίστηση. Το βάρος της ικανοποίησης όλων αυτών των αναγκών έπεφτε πάνω στην νοικοκυρά.

Μεγάλο μέρος των φεμινιστικών συγγραμάτων έχουν καταδείξει τις αντιφάσεις που ενυπάρχουν στις προσπάθειες μηχανικού εξοπλισμού του σπιτιού και της τυποποίησης της οικιακής παραγωγής. Τέτοιες προσπάθειες έχουν αποτύχει λόγω της φύσεως της οικιακής εργασίας - εξατομικευμένης, αποκεντρωμένης και έντονα εργασιακής. Το αποτέλεσμα αυτού είναι η ολοκληρωτικά "παράλογη" χρήση της οικιακής εργασίας και τεχνολογίας, εξαιτίας της επικράτησης της μονοκατοικίας και της ατομικής ιδιοκτησίας ανάλογων μικροσυσκευών. "Εκατομμύρια Αμερικανίδες μαγειρεύουν κάθε βράδυ σε εκατομμύρια ξεχωριστά σπιτικά και πάνω σε εκατομμύρια ξεχωριστές ηλεκτρικές κουζίνες" (Cowan 1979, p.59). Βλέπουμε δηλαδή πως η οικιακή τεχνολογία έχει σχεδιαστεί προς χρήση μεμονωμένων οικογενειών-νοικοκυριών και από μια μοναχική και καλοσυνάτη νοικοκυρά. Ετσι, αντί να απελευθερώσει τις γυναίκες από το σπίτι, τις έχει εγκλωβίσει περισσότερο εντός της κοινωνικής οργανώσεως των δύο φύλων.

Εναλλακτικές λύσεις

Υπάρχει μια τάση, να βλέπουμε τις τεχνολογίες που έχουμε σαν τις μοναδικές εφικτές. Αυτό επισκιάζει τον τρόπο με τον οποίο συγκεκριμένα κοινωνικά και οικονομικά ενδιαφέροντα έχουν επηρεάσει την ανάπτυξή τους. Είναι χρήσιμο να ρωτήσουμε πως μια συγκεκριμένη τεχνολογία ή ένα σύνολο τεχνολογιών μπορεί να ξανασχεδιαστεί λαμβάνοντας υπόψιν εναλλακτικές προτεραιότητες. Η ιστορία μας εφοδιάζει με παραδείγματα εναλλακτικών τεχνολογιών που έχουν αναπτυχθεί αλλά δεν έχουν ακμάσει. Ιδιαιτέρως το να μελετάς μονοπάτια που δεν έχουν ακολουθηθεί μπορεί να διασαφηνίσει τον τρόπο με τον οποίο οι ιδεολογίες του φύλου εξελίσσουν την τεχνολογία.

Στην περίπτωση των οικιακών τεχνολογιών, αυτό μπορεί να επεξηγηθεί σε έναν αριθμό περιπτώσεων. Για παράδειγμα, αξίζει να θυμηθούμε ότι κατά την διάρκεια μερικών από των πρώτων δεκαετιών αυτού του αιώνα, μια σειρά από εναλλακτικές προσεγγίσεις στις δουλειές του σπιτιού εξετάζονταν και πειραματιζόντουσαν πάνω σε αυτές. Η συνεχής υπεροχή των μονοκατοικιών και της προσωπικής ιδιοκτησίας των οικιακών εργαλείων έχει σκιάσει την σπουδαιότητα αυτών των εναλλακτικών προσεγγίσεων.

Ετσι, όταν οι γυναίκες σχεδιάζουν εναλλακτικές τεχνολογίες για τις χρονοβόρες δουλειές του σπιτιού, λίγα ακούγονται γι' αυτές. Ενα σύγχρονο παράδειγμα είναι το νεωτεριστικό αυτοκαθαριζόμενο σπίτι της Γκέϊμπ ή (την κερδοσκοπία), (Ζίμμερμαν, 1983). Αν και είναι ακόμα προτασσώμενη στην μονοκατοικία, το σχέδιο επικεντρώνεται στην ανάγκη να ξαλαφρώσει την γυναίκα από το φορτίο των δουλειών του σπιτιού που παράγει.

Μια καλλιτέχνιδα και εφευρέτρια από το Ορεγκον, η Φράνσις Γκέϊμπ, αφιέρωσε 27 χρόνια στο να κατασκευάζει και να τελειοποιεί το αυτοκαθαριζόμενο σπίτι. Ουσιαστικά, μια ομίχλη ζεστού αέρα κάνει το βασικό καθάρισμα και τα πατώματα (με τα χαλάκια απομακρυσμένα) χρησιμέυουν ως η αποχέτευση. Εχει ληφθεί υπόψιν κάθε λεπτομέρεια. "Ντουλάπες φρεσκαρίσματος ρούχων" και "ντουλάπια πλυντηρίων πιάτων" που πλένουν και στεγνώνουν, ανακουφίζουν την μονοτονία του στοιβασμού, του απλώματος, του διπλώματος, του σιδερώματος και του φυλάγματος. Το κόστος του συστήματός της δεν είναι περισσότερο από τον μέσο όρο, γιατί δεν είναι σχεδιασμένο σαν είδος πολυτελείας. Αν και κοροϊδευμένο κάποτε, αρχιτέκτονες και κατασκευαστές παραδέχονται ότι το σπίτι της Γκέϊμπ είναι λειτουργικό και ελκυστικό. Κάποιος δεν θα μπορούσε παρά να υποθέσει ότι η ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού αυτοκαθαριζόμενου σπιτιού , δεν έχει ληθφεί σοβαρά υπ’όψην από τους αρσενικούς μηχανικούς.

Οικιακή τεχνολογία: μια μεταγενέστερη εμπορική σκέψη

Το γεγονός είναι ότι πολύ οικιακή τεχνολογία δεν έχει με κάποιον τρόπο σχεδιαστεί συγκεκριμένα για οικιακή χρήση, αλλά προέρχεται από πολύ διαφορετικούς τομείς. Πολλές οικιακές τεχνολογίες αναπτύχθηκαν αρχικά για εμπορικούς, βιομηχανικούς ακόμα και στρατιωτικούς λόγους και μόνον αργότερα, όταν οι κατασκευαστές αναζήτησαν να επεκτείνουν τις αγορές τους, διασκευάσθηκαν για οικιακή χρήση. Γι' αυτόν το λόγο τα καινούργια οικιακά εργαλεία δεν είναι πάντα κατάλληλα για τις δουλειές του σπιτιού, τις οποίες είναι υποχρεωμένα να εκπληρούν.Ούτε είναι απαραίτητα τα εργαλεία που θα σχεδιαζόντουσαν αν λαμβάνονταν σοβαρά υπ’όψην πρώτα η νοικοκυρά ή αν είχε η ίδια τον έλεγχο της εξέλιξης των καινοτομιών.

Ενας βιομηχανικός σχεδιαστής που του πήρα συνέντευξη το έθεσε έτσι: "Γιατί να επενδύσεις με πολύ βάρος στον σχεδιασμό των οικιακών τεχνολογιών όταν δεν υπάρχει μέτρο παραγωγικότητας για τις δουλειές του σπιτιού όπως υπάρχει στην βιομηχανική εργασία;". Δεδομένου ότι η γυναικεία εργασία στο σπίτι είναι άμισθη, λειτουργούν διαφορετικοί οικονομικοί παράγοντες. Οταν παράγεις για την οικιακή αγορά, οι κατασκευαστές επικεντρώνονται στο να μειώνουν το κόστος των κατασκευαστικών τεχνικών για να τους δώσουν την δυνατότητα να πουλήσουν λογικά φθηνά προϊόντα. Πολύ από την σχεδιαστική προσπάθεια είναι αφιερωμένη στο να κάνεις τα εργαλεία να φαίνονται ελκυστικά ή εντυπωσιακά και υψηλής τεχνολογίας στην έκθεση - για παράδειγμα, δίνοντάς τους μια περιττή παράταξη κουμπιών και αστραφτερών φώτων. Πέρα από το να σχεδιάζονται για να φέρουν εις πέρας ένα συγκεκριμένο καθήκον, μερικά εργαλεία σχεδιάζονται επίτηδες για πώληση ως μέτρια τιμολογημένα δώρα από τον σύζυγο στην σύζυγο και στην πραγματικότητα χρησιμοποιούνται σπανίως. Σε αυτούς τους τρόπους οι ανισότητες μεταξύ γυναικών και ανδρών, και η υποταγή του ιδιωτικού στον δημόσιο τομέα, καθρεπτίζονται στην ίδια την διαδικασία του σχεδιασμού της οικιακής τεχνολογίας. Οι άνδρες σχεδιάζουν οικιακές τεχνολογίες λαμβάνοντας υπόψιν τους, τους θηλυκούς χρήστες και ενάντια στο παρελθόν μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας της οικογένειας.

Η ΑΟΡΙΣΤΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

Μέσα από αυτό το κεφαλαίο έχω εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο ο διχασμός του γένους της κοινωνίας μας έχει επηρεάσει την τεχνολογική αλλαγή, καθώς έχω υποστηρίξει ότι η τεχνολογία αποτυπώνεται με πατριαρχικά σχέδια, μπορεί να φανεί ότι το πολιτικό όφελος από την πλευρά του είναι βαθιά πεσιμιστικό. Ενα κρίσιμο σημείο είναι ότι οι σχέσεις μεταξύ των τεχνολογικών και κοινωνικών αλλαγών είναι κατά βάση αόριστο. Οι σχεδιαστές και υποστηρικτές της τεχνολογίας δεν μπορούν να προβλέψουν ή να ελέγξουν απόλυτα τις τελικές τους χρήσεις. Υπάρχουν πάντα απρομελέτητα επακόλουθα και απροσδόκητες πιθανότητες. Για παράδειγμα, όταν, ως αποτέλεσμα της οργανωμένης κίνησης των ανθρώπων με σωματικές αναπηρίες στις Ηνωμένες Πολιτείες, κτίρια και πεζοδρόμια ξανασχεδιάστηκαν για να βελτιώσουν την ευκινησία, δεν είχε φαντασθεί ότι αυτοί οι ανασχηματισμοί θα βοηθούσαν τις γυναίκες να μανουβράρουν τα καροτσάκια των μωρών γύρω από τις πόλεις. Είναι σημαντικό να μην υποτιμήσουμε την γυναικεία ικανότητα να ανατρέπουν τους προτιθέμενους σκοπούς της τεχνολογίας και να την στρέφουν προς το δικό τους συλλογικό πλεονέκτημα.

Μια καλή επεξήγηση του πως η τεχνολογία μπορεί να αποφέρει απρομελέτητες συνέπειες, και του πως οι γυναίκες μπορούν να διασπάσουν τους αρχικούς σκοπούς μιας τεχνολογίας ορίζεται από την διάδοση του τηλεφώνου. Σε μια μελέτη για την Αμερικάνικη ιστορία του τηλεφώνου, ο Κλόϋντη Φίσερ (1988) δείχνει ότι υπήρχε μια επί μακρόν αντιπαράθεση στην γενιά μεταξύ του πως χρησιμοποιούσαν οι καταναλωτές το τηλέφωνο και του πως πίστευαν οι άνδρες της βιομηχανίας ότι πρέπει να χρησιμοποιείται. Αν και η κοινωνικότητα (του να τηλεφωνείς συγγενείς και φίλους) ήταν και ακόμα είναι η κύρια χρήση του τηλεφώνου της κατοικίας, η βιομηχανία του τηλεφώνου αντιστάθηκε σε αυτές τις χρήσεις μέχρι την δεκαετία του 1920, καταδικάζοντας την χρήση της τεχνολογίας για "ασήμαντο κουβεντολόϊ". Μέχρι εκείνη τη στιγμή το τηλέφωνο πουλιώταν σαν ένα πρακτικό επιχειρησιακό και οικιακό εργαλείο.

Τα άτομα που ανέπτυξαν, κατασκευάσαν και εμπορευματοποίησαν τα τηλεφωνικά συστήματα ήταν βασικά άνδρες της τηλεγραφίας. Γι' αυτό επομένως υπέθεταν ότι η λειτουργία του τηλεφώνου θα ήταν να αντιγράψει εκείνη της μητρικής τεχνολογίας, του τηλέγραφου. Οι τηλεφωνικές "επισκέψεις" θεωρούνταν μια κατάχρηση ή καινοτομία της υπηρεσίας.

Το θέμα της κοινωνικότητας ήταν και αυτό δεσμευμένο με το φύλο. Ηταν οι γυναίκες ειδικά που ελκύονταν από το τηλέφωνο για να μειώσουν την μοναξιά και την απομόνωσή τους και να ελευθερώσουν τον χρόνο τους από περιττά ταξίδια. Μια έρευνα στην δεκαετία του 1930, βρήκε ότι, ενώ οι άνδρες ήθελαν ένα τηλέφωνο για επιχειρησιακούς λόγους, οι γυναίκες αντιθέτως μιλούσαν πρώτα σε συγγενείς και φίλους (Φίσερ 1988, σελ. 51).

Μια πληρέστερη φεμινιστική ανάλυση αυτών των εξελίξεων ορίζεται από το βιβλίο της Μισέλ Μάρτιν (1991) πάνω στην τηλεφωνική ανάπτυξη στον Καναδά. Δείχνει ότι η γυναικεία πρόσβαση στο τηλέφωνο προήλθε από την τηλεφωνική σύνδεση του άνδρα τους μεταξύ του σπιτιού και του γραφείου και ότι απόκτησαν αυτή την πρόσβαση για λειτουργικούς λόγους. Πάλι, η συγγραφέας αποδεικνύει ότι οι γυναίκετα καταναλώτριες είναι γρήγορες στο να αντισταθούν σε αυτά τα εμπόδια και να προσαρμόσουν και να οικειοποιήσουν το τηλέφωνο στις δικές τους ανάγκες.

Η σχέση των γυναικών με το τηλέφωνο είναι ακόμα διαφορετική από των ανδρών, οι γυναίκες χρησιμοποιούν το τηλέφωνο περισσότερο επειδή είναι περιορισμένες στο σπίτι με μικρά παιδιά, επειδή έχουν την ευθύνη να διατηρούν τις οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις και πιθανότατατα εξαιτίας του φόβου τους για το έγκλημα στους δρόμους (Ράκοου 1988, 1992). Αν και σχεδιασμένο έχοντας στο μυαλό τους εργαζόμενους άνδρες, το τηλέφωνο έχει αυξήσει την γυναικεία πρόσβαση μεταξύ του ενός με τον άλλον και του εξωτερικού κόσμου. Ετσι, πέρα από τις παθητικά συσχετισμένες, σχεδιασμένες από άνδρες τεχνολογίες, αυτό το παράδειγμα δείχνει ότι οι γυναίκες μπορούν να συμμετάσχουν ενεργητικά στον προσδιορισμό της σημασίας και των σκοπών των τεχνολογιών. Φυσικά, τα απρομελέτητα επακόλουθα δεν είναι με κανένα τρόπο πάντα θετικά για τις γυναίκες. Για να πάρουμε το ίδιο παράδειγμα, η διάδοση του τηλεφώνου έχει διευκολύνει την ηλεκτρονική αυθαίρετη είσοδο της πορνογραφίας και της σεξουαλικής παρενόχλησης μέσα στο σπίτι.

Δεν υπάρχουν μόνο υβριστικά και παρενοχλητικά τηλεφωνήματα που γίνονται σε μεγάλο βαθμό από τους άνδρες στις γυναίκες, αλλά καινούργιες σεξουαλικές υπηρεσίες γίνονται διαθέσιμες στους άνδρες με αυτόν τον τόπο.

Το θέμα είναι ότι η τεχνολογία μπορεί να περιέχει αντιφατικά ενδεχόμενα. η σημασία τους θα εξαρτάται από τα οικονομικά, πολιτιστικά και πολιτικά δρώμενα στα οποία είναι αναμεμιγμένη.

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΑΝ ΑΡΣΕΝΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Οι τρόποι με τους οποίους είναι κατασκευασμένη η τεχνολογία σαν αρσενική, και πως η αρρεωνοπότητα καθορίζεται από την άποψη των τεχνικών ικανοτήτων, έχει αναφερθεί συχνά σε αυτό το κεφάλαιο. Αυτό είναι ένα καλό σημείο για να εξερευνήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος την αλληλεπίδραση μεταξύ της κουλτούρας της τεχνολογίας και της αρρενωπότητας (του ανδρισμού).

Κρυμμένη απο την ιστορία

Ξεκινώντας λοιπόν, η γυναικεία συνεισφορά στην τεχνολογική καινοτομία έχει γενικά μείνει εκτός των ιστορικών βιβλίων, το οποίο γενικά απεικονίζει τον αρχέτυπο εφευρέτη ως αρσενικό. Ετσι όπως στην ιστορία της επιστήμης, ένα αρχικό καθήκον των φεμινιστριών είναι να αποκαλύψουν και να ξαναβρούν τις γυναίκες τεχνολόγους οι οποίες έχουν αποκρυφθεί από την ιστορία. Μερική από αυτή την ιστορική ευρυμάθεια εξετάζει πατενταρισμένα τεκμήρια έτσι ώστε να ξαναανακαλύψει τις ξεχασμένες εφευρέσεις (Στάνλεϊ, 1992).

Στην τωρινή περίοδο, έχει υπάρξει σημαντικό ενδιαφέρον για την εμπλοκή των γυναικών όπως της Ada Byron Lovelace και της Grace Hopper στην εξέλιξη του προγραμματισμού των κομπιούτερ (Στέϊν, 1985).

Η Ada Byron Lovelace (εικ. 1) θεωρείτε ο πρώτος προγραμματιστής Η/Υ. Ήταν η κόρη του Λόρδου Βύρωνα, του Άγγλου ποιητή. Ένας από τους εργοδότες της ήταν ο Sir Cherles Babbage, ο εφευρέτης του μηχανικού υπολογιστή. Αυτή έγραψε τον κώδικα για λειτουργήσει η μηχανή. Προς τιμήν της το αμερικάνικο ναυτικό ονόμασε μια από τις γλώσσες προγραμματισμού του, Ada.

H Grace Hopper (εικ. 2) ήταν ο οδηγός της σύγχρονης αμερικάνικης τεχνολογίας υπολογιστών. Στην αρχή δούλεψε στο Harvard, τα τέλη του ’40, και ύστερα έκανε καριέρα στο ναυτικό από όπου συνταξιοδοτήθηκε όντας το γηραιότερο εν ενεργεία άτομο του ναυτικού. Αυτή χρησιμοποίησε πρώτη τον όρο ‘computer bug’ όταν ανακάλυψε ένα σκώρο σε μια ηλεκτρική λυχνία. Εφηύρε τον πρώτο Α-Ο μεταγλωτιστή που χρησιμοποιήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 1952, να προβλέψει την νίκη του Αϊζενχάουερ με το 7% των συγκεντρωτικών αποτελεσμάτων. Οι υπηρεσίες της θεωρήθηκαν τόσο πολύτιμες που την ξανακαλούσαν για δουλειά και στην σύνταξη. Εφηύρε την γλώσσα ATP και επαλήθευσε την COBOL.

Ωστόσο, επανεκτιμώντας τον ρόλο των γυναικών με αυτόν τον τρόπο, περιορίζουμε την κατανόησή μας για το τι είναι η τεχνολογία. Τείνουμε να σκεφτόμαστε για την τεχνολογία, για παράδειγμα των βιομηχανικών μηχανημάτων και των αυτοκινήτων, αγνοώντας άλλες τεχνολογίες που επηρεάζουν περισσότερες πλευρές της καθημερινής ζωής . Ο ακριβής ορισμός της τεχνολογίας με άλλα λόγια,ορίζει την τεχνολογία βάση των αντρικών δραστηριοτήτων. Είναι σημαντικό να ομολογήσουμε ότι διαφορετικές εποχές και κουλτούρες είχαν διαφορετικά ονόματα για αυτό που τώρα εμείς σκεφτόμαστε ως τεχνολογία. Μια μεγαλύτερη έμφαση στις γυναικείες δραστηριότητες, αυτόματα μας θυμίζει ότι οι γυναίκες και ιδιαίτερα οι μαύρες γυναίκες, υπήρχαν μεταξύ των πρώτων τεχνολόγων. Στο κάτω-κάτω, οι γυναίκες ήταν οι κύριοι συλλέκτες, διακινητές και αποθηκευτές φυτικής τροφής από τις πρώτες στιγμές της ανθρωπότητας. Ηταν συνεπώς λογικό ότι έπρεπε να είναι αυτές που θα εφεύραν τα εργαλεία και τις μεθόδους που είχαν σχέση με αυτή την εργασία όπως η τσάπα, το καροτσάκι μεταφοράς, το θεριστικό μαχαίρι και το δρεπάνι, τα γουδοχέρια και τους κόπανους. Όμως λόγο του αρσενικού προσανατολισμού των περισσοτέρων τεχνολογικών ερευνών, η σπουδαιότητα αυτών των εφευρέσεων θα ήταν αναγνωρισμένη. Ετσι, υπάρχει σημαντική δουλειά που πρέπει να γίνει, όχι μόνο στο να προσδιορισθεί η ταυτότητα των γυναικών εφευρετών αλλά επίσης στο να ανακαλυφθούν οι προελεύσεις, και οι πορείες της εξέλιξης στις τεχνολογίες "του γυναικείου τομέα" που συχνά φαίνονται να έχουν θεωρηθεί ανάξιοι προσοχής. Ελαττώνοντας την σπουδαιότητα των γυναικείων τεχνολογιών, το πολιστικό στερεότυπο της τεχνολογίας σαν μια ενέργεια κατάλληλη για άνδρες πολλαπλασιάζεται. Χρειάζεται να προσπαθήσουμε να αποκόψουμε αυτόν τον κρίκο μεταξύ του τί είναι η τεχνολογία και του τι κάνουν οι άνδρες.

Ο διαρκής εξαναγκασμός του προσδιορισμού μεταξύ τεχνολογίας και ανδρισμού δεν είναι μια βιολογική σύμφηση διαφορετικών φύλλων. Αντί γι' αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας ιστορικής και πολιτιστικής κατασκευής του φύλου.

Ανδρισμός και μηχανές

Υπάρχει τώρα μια ποικιλία από φεμινιστικές αναλύσεις που επικεντρώνονται στην συμβολική διάσταση της τεχνολογίας και τον τρόπο που εισέρχεται στην ταυτότητα του φύλου μας (Χάκερ 1989, Κραμαρέϊ 1988, Τάρκλ 1984).

Η τεχνολογία με αυτή την έννοια είναι κάτι περισσότερο από μια σειρά από αντικείμενα, συμπεριλαμβάνει την φυσική και πνευματική γνώση του πως τα χρησιμοποιείς αυτά τα πράγματα.Το ταίριαγμα αυτού του είδους γνώσης και πρακτικής είναι αναπόσπαστα μέρη της ιδιοσυγκρασίας των ανδρών. Οι άνδρες επιβεβαιώνουν τον ανδρισμό τοςυ διαμέσου των τεχνικών ικανοτήτων σε αντιπαράθεση με τις γυναίκες, ως τεχνολογικά αδαείς και ανίκανες. Το ότι η παρούσα τεχνική μας κουλτούρα εκφράζει και σταθεροποιεί τις σχέσεις μεταξύ των ανδρών είναι ένας σημαντικός παράγων στην εξήγηση του συνεχούς αποκλεισμού των γυναικών. Πράγματι, ως αποτέλεσμα αυτών των κοινωνικών εθίμων, οι γυναίκες ίσως να προσκολλήσουν σε πολύ διαφορετικές έννοιες και αξίες στην τεχνολογία. Για να δώσουμε έμφαση στους τρόπους με τους οποίους η συμβολική απεικόνιση της τεχνολογίας εμφανίζεται απότομα στο φύλο, δεν πρέπει να αρνηθούμε ότι οι πραγματικές διαφορές υπάρχουν πραγματικά μεταξύ γυναικών και ανδρών σε σχέση με την τεχνολογία. Ούτε πρέπει να υπαινισσόμαστε ότι όλοι οι άνδρες είναι τεχνολογικά καταρτισμένοι ή πληροφορημένοι. Μάλλον είναι η επικρατέστερη πολιτιστική ιδέα του ανδρισμού που έχει αυτόν τον στενό δεσμό με την τεχνολογία.

Στις σύγχρονες κοινωνίες είναι το σύστημα εκπαίδευσης, σε συνδυασμό με άλλους κοινωνικούς θεσμούς που παίζει τον ρόλο κλειδί στην διαμόρφωση της ταυτότητας του γένους. Η εκπαίδευση, σε συνδυασμό με την παιδεία της νεολαίας, την οικογένεια και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, μεταδίδει έννοιες και αξίες που ταυτίζουν τον ανδρισμό με τις μηχανές και την τεχνική ικανότητα. Υπάρχει τώρα μια εκτεταμένη φιλολογία πάνω στην γενική στερεοτυποποίηση των φύλων στα σχολεία, ιδιαίτερα στις διαδικασίες με τις οποίες κορίτσια και αγόρια διοχετεύονται σε διαφορετικά μαθήματα στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, και στον σύνδεσμο μεταξύ της εκπαίδευσης και του ακραίου διαχωρισμού του γένους στην αγορά εργασίας. Αυτή η εργασία έχει δείξει ότι η μεροληψία εις βάρος των θηλυκών μαθητριών είναι αναμιγμένη με αποκλειστικά αρσενικές αγωγές εντός της επιστημονικής και τεχνικής τάξης (Μπάρτον και Γούλκερ 1983, Ντιμ 1980).

Η αντοχή αυτών των κουλτούρων στον χώρο εργασίας έχει γίνει το επίκεντρο ενός άλλου νήματος φεμινιστικών ερευνών. Από το σχολείο στους χώρους εργασίας, οι φεμινίστριες έχουν εξουδετερωθεί από την περιορισμένη επιτυχία της τακτικής των ίσων ευκαιριών και των σχεδίων να διοχετεύσουν τις γυναίκες σε τεχνικά επαγγέλματα. Αυτό έχει παρακινήσει μερικούς συγγραφείς να μπουν στην κουλτούρα των ανδρικών χώρων εργασίας ώστε να καταλάβουν πως γίνεται οι γυναίκες να τους αντιλαμβάνονται σαν ξένο έδαφος (Κοκμπερν 1983, Χάκερ 1981).

Η κουλτούρα της μηχανικής, με τη γοητεία της, με τους υπολογιστές και τις πιο αυτόματες τεχνικές, είναι αρχετυπικά αρσενική. Από όλα τα σημαντικά επαγγέλματα, η μηχανική περιέχει την μικρότερη αναλογία γυναικών και προβάλλει μια βαρειά αρσενική εικόνα, εχθρική στις γυναίκες. Είναι ένα ιδιαίτερο ραδιουργικό παράδειγμα της αρσενικής κουλτούρας γιατί αντιβαίνει τα σύνορα μεταξύ σωματικής και πνευματικής εργασίας και ακόμα υπερασπίζεται ισχυρά στοιχεία για τον διχασμό του μυαλού και του σώματος.

Κεντρικά στην κοινωνική κατασκευή του μηχανικού είναι η πολικότητα μεταξύ της επιστήμης και της φιληδονίας, του σκληρού και του μαλακού, των πραγμάτων και των ανθρώπων. Αυτό παρασύρει το ευρύτερο σύστημα συμβόλων και μεταφορών στην δυτική κουλτούρα που ταυτίζει τις γυναίκες με την φύση και τους άνδρες με τον πολιτισμό.

Αυτά τα σεξουαλικά στερεότυπα περιέχουν ποικίλα στοιχεία όπως ότι οι γυναίκες είναι περισσότερο συναισθηματικές, λιγότερο αναλυτικές και πιο αδύναμες από τον άνδρα. Η Σάλλυ Χάκερ (1981) ανακάλυψε ότι οι μηχανικοί προσδίδουν περισότερη αξία στην επιστημονική αφαίρεση και τεχνική ικανότητα και λιγότερη στις γυναικείες κυριότητες μόρφωση, φιληδονίας και σώματος. Η υποβολή τέτοιων κατηγοριών όπως "σκληρό/μαλακό" και "λογική/συναίσθημα", ως αντίθετα είναι συνηθισμένο να νομιμοποιεί τον γυναικείο αποκλεισμό από τον κόσμο της μηχανικής.

Η Μηχανική εκπροσωπεί άλλη μια επιπλέον μορφή του ανδρισμού στην τεχνολογία - αυτή σχετίζεται με την σωματική αντοχή και την μηχανική επιδεξιότητα.

Ολα τα χαρακτηριστικά που συσχετίζονται με την χειρωνακτική εργασία και τα μηχανήματα - την ακαθαρσία, τον θόρυβο, τον κίνδυνο - κατακλύζονται από ανδρικές ιδιότητες. Ειδικεύσεις με σχέση τις μηχανές και την σωματική αντοχή είναι θεμελιώδη μέτρα της αρσενικής ιδιότητας, και της αυτοεκτίμησης σύμφωνα με αυτό το πρότυπο. Η κουλτούρα στον χώρο εργασίας της μηχανικής επεξηγεί ένα κρίσιμο σημείο: ότι η ιδεολογία του ανδρισμού είναι σημαντικά ελαστική. Ο ανδρισμός εκφράζεται από την άποψη της μυϊκής σωματικής δύναμης και επίθεσης και από την άποψη της αναλυτικής ικανότητας. Κάποια στιγμή, με σκοπό να ενισχύσουν την ταύτισή τους με την σωματική μηχανική, οι άνδρες απορρίπτουν τον πνευματικό κόσμο όπως "μαλακό". Την επόμενη στιγμή, όμως, χρειάζονται να οικειοποιήσουν και την καθιστική, πνευματική μηχανική εργασία για τον ανδρισμό (Κοκμπερν 1985, σελ. 190). Οπως και αν ορίζεται ο ανδρισμός σύμφωνα με αυτήν την διαφορετική και ρευστή ιδεολογία, πάντα φτιάχνει τις γυναίκες σαν κακώς προσαρμοσμένες στις τεχνολογικές εργασίες.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ΤΩΡΑ;

Αυτό το κεφάλαιο έχει εξετάσει τις σχέσεις μεταξύ των φύλλων, της τεχνολογίας και της κοινωνίας από την πλευρά των κοινωνικών σπουδών στην τεχνολογία. Εχω υποστηρίξει ότι μια φυλετική προσέγγιση της τεχνολογίας δεν μπορεί να περιορισθεί σε μια άποψη η οποία μεταχειρίζεται την τεχνολογία σαν ένα σύνολο ουδέτερων αντικειμένων χειριζόμενα από άνδρες εις βάρος των γυναικών. Μάλλον αυτή η προσέγγιση επιμένει ότι η τεχνολογία είναι πάντα το προϊόν των κοινωνικών σχέσεων. Αν και υπάρχουν άλλες εξίσου ισχυρές δυνάμεις που εξελίσσουν την τεχνολογία, όπως η στρατοκρατία, η κεφαλαιοκρατική επωφέλεια και ο ρατσισμός, έχω συγκεντρωθεί στο φύλων. Αυτό σημαίνει να κοιτάς το πως η παραγωγή και η χρήση της τεχνολογίας είναι διαμορφωμένη από την ανδρική δύναμη και το ενδιαφέρον.

Μια τέτοια σημασία της τεχνολογίας και των σχέσεων του γένους, όμως, είναι ακόμα σε γενικό επίπεδο. Υπάρχουν λίγες περιπτώσεις όπου οι φεμινίστριες έχουν πραγματικά βρεθεί μέσα στο "μαύρο κουτί" της τεχνολογίας για να κάνουν λεπτομερή εμπειρική έρευνα, όπως μερικοί από την πρόσφατη κοινωνιολογική φιλολογία έχουν επιχειρήσει (Μπίζκερ, Χαγκς και Πιντς, 1987). Τα προηγούμενα λίγα χρόνια, μια νέα κοινωνιολογία της τεχνολογίας έχει έρθει στο φως, που μελετά τις εφευρέσεις, την ανάπτυξη, την σταθεροποίηση και την εξάπλωση συγκεκριμένων εργαλείων. Αυτή η κίνηση επιχειρεί να δείξει τις επιδράσεις των κοινωνικών σχέσεων στην τεχνολογία που ποικίλλουν με την υποδαύλιση ή αναχαίτηση συγκεκριμένων τεχνολογιών,επιρρεάζοντας την επιλογή μεταξύ συναγωνιζομένων τροχιών της τεχνολογικής ανάπτυξης, στο να επηρεάζουν τα ακριβή σχεδιαστικά χαρακτηριστικά συγκεκριμένων εργαλείων. Μέχρι τώρα, όμως, αυτή η προσέγγιση έχει δώσει λίγη προσοχή στους τρόπους με τους οποίους τα τεχνολογικά αντικείμενα μπορεί να είναι διαμορφωμένα από την λειτουργία του ενδιαφέροντος του φύλου. Ο παροπηδισμός τους σε θέματα φύλων είναι ενδεικτικά ενός γενικού προβλήματος με την υιοθετημένη μεθοδολογία από την νέα κοινωνιολογία της τεχνολογίας.

Χρησιμοποιώντας μια συμβατική αντίληψη της τεχνολογίας, αυτοί οι συγγραφείς μελετούν τις κοινωνικές ομάδες που δραστήρια αναζητούν να επηρεάσουν την μορφή και την διεύθυνση του τεχνολογικού σχεδίου. Αυτό που παραβλέπουν είναι το γεγονός ότι η απουσία της επιρροής από κάποιες ομάδες μπορεί επίσης να είναι σημαντική. Γι' αυτούς, η απουσία των γυναικών από αξιοσημείωτη διαμάχη δεν υποδηλώνει ότι το ενδιαφέρον για τα φύλα είναι κινητοποιημένα. Για μια κοινωνική θεωρία των φύλων, όμως, σχεδόν πλήρης αποκλεισμός των γυναικών από την τεχνολογική κοινωνία επισημαίνει την ανάγκη να ληφθεί υπόψιν η βαθύτερη δομή των σχέσεων των φύλων.

Η έννοια της ισχύος δεν είναι με κανένα τρόπο απούσα από τις κοινωνικές θεωρίες της τεχνολογίας, αλλά δεν προσαρμόζει έυκολα αυτό που η θεωρία των φεμινιστριών έχει φτάσει να καταλαβαίνει ως "ανδρική ισχύ". Η διαδικασία της τεχνολογικής ανάπτυξης, και οι προτιμήσεις για διαφορετικές τεχνολογίες είναι διαμορφωμένες από μια σειρά κοινωνικών συμφωνιών οι οποίες απεικονίζουν την ισχύ των ανδρών στην ευρύτερη κοινωνία. Πρόσφατη φεμινιστική μελέτη ορίζει καινούργιες αντιλήψεις που συγκεκριμένα κοινωνικά ενδιαφέροντα συμπεριλαμβανομένων των ανδρικών ενδιαφερόντων, κατασκευάζουν την γνώση και την πρακτική από συγκεκριμένα είδη τεχνολογίας. Επίσης εμπλουτίζει τις θεωρητικές αναπτύξεις μέσα στον φεμινισμό, περισσότερο γενικευμένα. Η εμπειρική και η θεωρητική μελέτη έχει τώρα μπει εμπρός για να δείξει ότι οι σχέσεις των φύλων είναι ένα αναπόσπαστο συστατικό μέρος των θεσμών και των σχεδίων από τις οποίες ανακύπτουν οι τεχνολογίες. Είναι πιστεύω μου ότι οι κοινωνικές μελέτες πάνω στην τεχνολογία μπορούν να ενισχυθούν μόνο από μια φεμινιστική κριτική. Χωρίς αυτήν, δεν πρόκειται να έχουμε ολόκληρη την ιστορία.

Η Judy Wajcman είναι επίκουρος καθηγήτρια στο University of New South Wales. Έχει γράψει τα Women in control: Dilemmas of a Worker’s Co-operative(1983), Women and Society: Interdisciplinary Essays(1981) και The social Shaping of Technology (1985).