ΠΩΣ ΜΕΛΕΤΕΙΤΑΙ Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΠΩΣ
ΜΕΛΕΤΕΙΤΑΙ Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Michel Callon, John Law & Arie Rip

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Ας αρχίσουμε δηλώνοντας το αυτονόητο: η επιστήμη και η τεχνολογία είναι ισχυρές δυνάμεις της σύγχρονης βιομηχανοποιημένης κοινωνίας και κατ' επέκταση έχουν ζωτική σημασία, άμεσα ή έμμεσα για πολλούς. Φυσικά αποτελούν το κέντρο του ενδιαφέροντος των επιστημόνων και των δημιουργών της πολιτικής γραμμής της επιστήμης αλλά αφορούν επίσης αρκετούς τομείς όπως την βαριά βιομηχανία, τον στρατό, κυβερνήσεις, λόμπι, ομάδες ενεργοποιημένων πολιτών καθώς και το ευρύ κοινό, οι οποίοι μπορεί να αισθάνονται ταυτόχρονα ενθουσιασμένοι μα και ανίσχυροι εμπρός στην επιστημονική εξέλιξη. Παρόλα αυτά, οι εσωτερικές διεργασίες παραμένουν αδιαφανείς. Ο τρόπος με τον οποίο δημιουργείται και αναπτύσσεται αυτή η δύναμη δεν είναι ξεκάθαρος εξ' αιτίας της ποικιλίας των τρόπων με τους οποίους μπορεί αυτή να δημιουργηθεί και λόγο των μύθων που περιβάλλουν την όλη διαδικασία.

Σε αυτό το βιβλίο παρουσιάζεται μια προσέγγιση, προορισμένη να αποσαφηνίσει την αδιαφάνεια αυτή. Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει την περιγραφή του τρόπου με τον οποίο συντίθεται η δύναμη της επιστήμης (και διαλύεται) με τις καθημερινές ενέργειες των επιστημόνων. Επίσης δίνει την δυνατότητα επισήμανσης μέσο μιας μεθόδου που ονομάζεται ανάλυση συναδελφικών λέξεων. Το βιβλίο είναι μια προσφορά στην μελέτη της δυναμικής της επιστήμης και θα προκαλέσει το ενδιαφέρον των μελετητών του τομέα, τους διαμορφωτές της επιστημονικής πολιτικής και ελπίζουμε και τους ίδιους τους επιστήμονες. Ωστόσο υπάρχει και ένα γενικότερο ζητούμενο: ότι η κατανόηση των δυνατοτήτων της επιστήμης στις σύγχρονες κοινωνίες είναι δυνατή μόνον όταν η δύναμη της επιστήμης λαμβάνεται σοβαρά υπ' όψιν. Ο δικός μας τρόπος, να ξεκινήσουμε την ανάλυση αυτού του θέματος δεν είναι να παρουσιάσουμε μια γενική εις βάθος ανάλυση της κοινωνίας και των κοινωνικών αλλαγών. Τείνουμε να υιοθετήσουμε μια μέθοδο η οποία δεν διαχωρίζει a priori τα επίπεδα μεταξύ επιστημόνων (η οποία είναι purportedy σχετική με την αλήθεια και πολιτικής). Ένα από τα επιχειρήματα μας είναι ότι η κατανόηση των κοινωνικών και επιστημονικών αλλαγών απαιτεί την απομάκρυνση αυτής της διχοτόμησης.

Ο Turaine σε ένα από τα ιστορικά του Πανοράματα (Turaine 1973), επιχείρησε να διευκρινίσει τους στρατηγικούς τόπους της κοινωνίας, τα κεντρικά σημεία της αλλαγής όπου δρομολογούνται οι εξελίξεις και διαμορφώνεται η κοινωνία. Μετά το μεσαιωνικό μοναστήρι και τον καθεδρικό ναό, το αναγεννητικό παλάτι έγινε ένα τέτοιο στρατηγικό σημεία. Μόνον αργότερα μετά την πρώτη φάση της επανάστασης αντικαταστάθηκε από τις βιομηχανίες, ενώ εδώ σύμφωνα με τον Turaine είναι το εργαστήρι το οποίο έχει με τη σειρά του αντικαταστήσει την βιομηχανία. Έτσι το επιχείρημα είναι ότι τα εργαστήρια ως άλλη κοινωνική τάξη εξασκούν σημαντική κοινωνική επιρροή.[1] Προς το παρόν είναι δύσκολο να αναμιχθούμε στην πολιτική ή κοινωνική πάλη ή να διατυπώσουμε μια πρόκληση η οποία θα έχει τη δυνατότητα να αλλάξει την κοινωνία δίχως να ζητήσουμε έστω μερική ενίσχυση από την επιστήμη τα επιτεύγματα της και την αποδοχή που έχει αυτή κοινωνικά. Στις προσπάθειες τους να ασκήσουν κάποια πίεση στην κοινωνία οι δράστες, περνούν μέσα απ' το εργαστήρι, μεταχειρίζονται την επιστήμη και την τεχνολογία στις προσπάθειες τους αυτές να μεταλλάξουν την κοινωνία. Το επιχείρημα μας, καταγραμμένο στα κεφάλαια που ακολουθούν είναι ότι για να κατανοηθούν οι κοινωνίες μας και οι μεταλλάξεις τους πρέπει να ακολουθήσουμε το παράδειγμα των δραστών καθώς και να αποκαλύψουμε το γεγονός ότι όχι μόνο τα παλάτια αλλά και τα εργαστήρια περιέχεται το ψέμα μέσα τους. Η μελέτη των κοινωνικών δομών και αλλαγών ακολουθεί την εντολή του Touraine να μελετήσουμε τα στρατηγικά σημεία του εργαστηρίου.

Η κεντρική μεθοδολογική μας συνταγή έχει ήδη διατυπωθεί: 'ακολουθήστε τους δράστες' [2] καθώς προσπαθούν να αλλάξουν την κοινωνία αλλά και καθώς αναζητούν την επιστημονική γνώση και την δημιουργία νέων τεχνολογικών συστημάτων. Θέτοντας το όμως κατ' αυτόν τον τρόπο αρχίζει ήδη να γίνεται παραπλανητικό. Συγκεκριμένα δεν πρέπει να παρασυρθούμε από τον μύθο που θέλει να υπάρχει δυσαναπλήρωτο κενό μεταξύ επιστήμης και πολιτικής και πως τα δύο είναι ή οφείλουν να είναι ξεχωριστά. Το επιχείρημα μας που ακολουθεί αυτό του Latour είναι ότι η επιστήμη είναι ένα είδος πολιτικής που χρησιμοποιεί άλλα μέσα, και ότι η μελέτη της επιστήμης μας οδηγεί απ' ευθείας στην πολιτική. Για όσους δεν έχουν σχέση με τον χορό, η επιστήμη και η τεχνολογία μπορεί να φαντάζει θεός ή δαίμονας, ενώ οι εκ των έσω ανακινούν και το επιστημονικό και το πολιτικό στους ατελείωτους αγώνες τους. Η ιδέα ότι υπάρχει μια ειδική επιστημονική μέθοδος, ένα όπου η αλήθεια και ο μύθος βασιλεύει χωρίς την παρουσία δύναμη είναι ένας μύθος. Σίγουρα είναι βασικό να παρακολουθούμε τους δράστες από κοντά όταν διαλέγουν τα στρατηγικά σημεία γιατί συχνά ενδιαφέρει τις δυνάμεις να μην φανερώνουν τον τρόπο με τον οποίο ενεργούν.

Κοινωνία και Επιστήμη

Στην παράγραφο αυτή είναι φανερή η προσπάθεια του συγγραφέα να προσεγγίσει τη δύναμη της επιστήμης και την επιρροή αυτής μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Δεδομένου ότι ο όρος επιστήμη δεν μπορεί να αναλυθεί, εφόσον η ανάπτυξη των εσωτερικών διεργασιών της είναι αδιαφανής, κρίνεται σκόπιμη η παρουσίαση του ρόλου της επιστήμης στην καθημερινότητα και τη θέση αυτής μέσα στα δρώμενα. Στον σκοπό αυτό συμβάλλει η ιστορική αναδρομή της κοινωνίας, όπως αυτή καταγράφηκε από τον Turaine, και παραλληλίζει τις εξελίξεις της με αυτής της επιστήμης, αναλύοντας τα στρατηγικά σημεία στα οποία συνέβαινε αυτό. Σημαντική εξάλλου είναι και η σχέση μεταξύ πολιτικής - επιστήμης. Η σχέση αυτή αναλύεται από τον Latour, κατά τον όποιο το αντικείμενο μελέτης μας, δηλαδή η επιστήμη, είναι ένα είδος πολιτικής που χρησιμοποιεί άλλα μέσα και το αντίστροφο.

Ο ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΚΙ Ο ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ

Η αποφασιστικότητα που έχουν οι δράστες, η οποία αποκαλύπτει όλα όσα θα προτιμούσαν να κρατούν ενδόμυχα κρυμμένα, και το γεγονός ότι αποφεύγουν να παρασυρθούν από μύθους δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν πιο απλοποιημένα αλλού όσο στα γραπτά του Machiavelli. Στην περίφημη μελέτη του ''Ο Πρίγκιπας΄΄ (Machiavelli 1961) αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο αυτή η δύναμη εξασκειτο στον στρατηγικό σημείο, το παλάτι της αναγεννησιακής κοινωνίας. Η προσέγγιση του και συγκεκριμένα η ήρεμη τόλμη του με την οποία μπήκε στο παλάτι και παρατήρησε τα όσα συνέβαιναν αποτελεί ένα θαυμαστό πρότυπο για τη δική μας μελέτη του εργαστηρίου. Κατ' αυτόν τον τρόπο περιγράφει με ακρίβεια τις πράξεις του Cesare Borgia, του εκλεκτού του πρίγκιπα, με τρόπο τέτοιο ώστε να υπογραμμίσει την κυνική αλλά αποτελεσματική διπροσωπία του τελευταίου. Για παράδειγμα ο Borgia χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες ενός μισθοφόρου χωρίς ενδοιασμούς ώστε να καταπνίξει ένα λαϊκό κίνημα, ενώ αργότερα ο ίδιος θα προσφέρει τον μισθοφόρο αυτό ως αποδιοπομπαίο τράγο σε αυτούς που είχε υποτάξει πρωτύτερα. Το συμπέρασμα που εξάχθηκε από τα παραπάνω και άλλα παραδείγματα είναι παροιμιώδεις: Η πολιτική αποτελεσματικότητα δεν παρασκοτιζεται για τις βασικές αρχές του ηθικού κώδικα.

Για να καταφέρει κάποιος να αποδείξει την διπροσωπία, η αναίδεια είναι αναγκαία. Η σκιαγράφηση ενός εξιδανικευμένου πορτραίτου δεν προσφέρει τίποτα. Ο Machiavelli θα πληρώσει την αναίδεια αυτή με την ελευθερία του και μόλις που καταφέρνει να σώσει την ζωή του. Με αυτήν την έννοια δεν υπάρχει αντίθεση μεταξύ λαϊκού ενθουσιασμού του ''Πραγματεία'' (Machiavelli, 1950) και των μαθημάτων αμοραλισμού που δίνει ΄΄Ο Πρίγκιπας΄΄. Οι θεωρητικοί της επιστήμης έχουν προ πολλού διερωτηθεί όσον αφορά το πόσο Μαβελικός ο Machiavelli μπορεί να είναι. Δεν υπάρχει απλή απάντηση σ' αυτή την ερώτηση και σίγουρα δεν είναι μια ερώτηση με την οποία θα ασχοληθούμε εμείς. Αυτό που είναι σημαντικό για έμας είναι η μέθοδος του Machiavelli! Σε μια λεπτομερειακή και συστηματική περιγραφή των μηχανορραφιών του πρίγκιπα, πράγμα που φανερώνει προσεκτικό σχεδιασμό, θέτει τον εαυτό του ως ένα συμμετέχων παρατηρητής, σ' αυτό που σήμερα θα λέγαμε εθνογραφία της πολιτικής πρακτικής. Διαμένοντας στα δωμάτια του παλατιού της Φλωρεντίας και ακολουθώντας τον Πρίγκιπα, ο Machiavelli επιτυγχάνει να ζωντανέψει την Ιταλική κοινωνία της εποχής εκείνης και να κατανοήσει την ιστορία και τις διαμάχες της. Παραδοξος με την πράξη του να ακολουθεί τον Πρίγκιπα κατάφερε να αναπαραστήσει την σκληρή πραγματικότητα μιας ολόκληρης κοινωνίας. Για την ακρίβεια σε ένα τέτοιο εγχείρημα είναι ανάγκαιο να είναι κανείς θρασύς. Συγκεκριμένα είναι αναγκαίο να μην επιτρέπουμε την ηθική να μας τυφλώνει κατά την μελέτη του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνεται και μετατρέπεται η κοινωνία από τους στρατηγικούς της τόπους.

Το σημείο αναφοράς έχει αλλάξει αλλά η μέθοδος παραμένει η ίδια: η περιγραφή χωρίς φόβο ή έννοια αυτό που κάνουν οι δράστες. Διότι ένας ιδεαλιστικός πρίγκιπας αντικαταστατέ από τον Machiavelli από έναν υπολογιστή πρίγκιπα και λόγο αυτής της απλής αντικατάστασης κάνει κατανοητή την πολιτική δραστικότητα του πρίγκιπα. Με τον ίδιο τρόπο η μελέτη σε καθημερινή βάση της επιστημονικής δουλειάς πρέπει να ακτικαταστήσει τις ηδη τετριμένες ιστορίες και εξιδανικεύσεις, οι εθνογράφοι του επιστημονικού εργαστηρίου έχουν παράγει ανάλογα γεγονότα, ώστε να τα χρησιμοποιήσουμε για την κατανόηση της δύναμης της επιστήμης.

Καθώς ακολουθούμε τους δράστες της επιστήμης δεν πρέπει να υπάρχει μεροληψία και δεν πρέπει να φορτώνουμε στην επιστήμη όλες τις αμαρτίες του κόσμου αλλά ούτε και να αιτούμαστε την απόλυτη αθώωση της. Αυτή δεν είναι η πρόθεση μας ουτε και θα πρέπε. Παραθετούμε πάλι τον Machiavelli σαν παράδειγμα μας. Δεν επιχειρεί να στιγματήσει την συμπεριφορά του πρίγκιπα, αποκαλύπτοντας την εγκληματικότητα του στα μάτια ενός φοβισμένου πλήθους. Όπως ο Aron σημειώνει στην εισαγωγή της γαλλικής έκδοσης του ΄΄Ο Πρίγκιπας΄΄ η γεμάτη κατανόηση ανάλυση του Machiavelli περί δεσποτισμού είναι συνδεμένη με την αγάπη του για ελευθερία. Τέτοιος ρεαλισμός ακόμα κι αν περιλαμβάνει παραβιάσεις και σοφισμούς φαίνεται αναπόφευκτος για έναν προσεκτικό παρατηρητή, μόλις η πολιτική πράξη επιφέρει την ειρήνη και την βασιλεια μιας πολιτισμένης κατάστασης. Σ' ένα διάσημο απόσπασμα από το ΄΄Ο Πρίγκιπας΄΄ ο Machiavelli αναφέρει: ΄΄Δίχως την τέχνη του πρίγκιπα΄΄ συνεχίζει ΄΄η μοίρα σαν τα παραφουσκωμένα, σαρώνει ότι βρει εμπρός της΄΄. Ωστόσο αν και αυτή είναι η φύση της αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί κάποιος να λάβει προφυλάξεις όπως να δημιουργήσει φράγματα και αναχωμάτα όταν αυτά κύλουν γαλήνια.

Δεν συμβαίνει το ίδιο στην ζωή μας με την επιστήμη και την τεχνολογία; Δίχως αυτές οι ανθρώπινες ενέργειες θα ήταν οι απολύτως απαραίτητες και θα είχαν ελάχιστη δύναμη. Οι επιλογές και η αποτελεσματική εφαρμογή τους απαιτούν υποστήριξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, έστω κι αν ακόμα συμβάλλουν την ίδια στιγμή στον περιορισμό της πράξης. Παραδοξός έχουν γίνει αναγκαίες ακόμα και στις κοινωνίες και ομάδες εκείνες που επιθυμούν να ξεφυγούν από την συνεχή εξουσία που ασκούν. Η επιστήμη είναι η αναποφευκτή όπως όσοι εξαρτώνται απ' αυτήν διακηρρύσουν. Συνεπώς δεν τίθετε θέμα απόρριψης της επιστήμης ή συμμετοχής σε ρουσοϊκά ή απρόκαλυπτα παράλογα κινήματα. Το κύριο πρόβλημα είναι η κατανόηση της δύναμης της επιστήμης και το που αυτή θα οδηγήσει.

Δεν υπάρχει λοιπόν λόγος επιλογής στρατοπεδου. Η ανάλυση του Machiavelli υπηρετεί το Πρίγκιπα άλλο τόσο υπηρετεί τους υπηκόους του. δεν υπάρχει ανάγκη να ακολουθήσουμε τον Rousseau ο οποίος αντιμετωπίζει το ΄΄Πρίγκιπας΄΄ σαν ένα αντικείμενο - μάθημα για τους λαϊκιστές (Rousseau 1968). Γιατί να πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον Machiavelli σαν απατεώνα, ο οποίος εμφανίζεται ως σύμβουλος του βασιλια με μοναδικό σκοπό του να τον εκθέσει; Μια χωρίς συμμετοχή ανάλυση μπορεί να είναι διαβρωτική και να δίνει την εντύπωση πως καταστρέφει την κοινωνική θέση του αντικείμενου της, αλλά ο αρχικός της στόχος παραμένει το να κάνει την πολιτική πράξη λιγότερο σκότεινη και περισσότερο αποτελεσματική. Το ίδιο επιχείρημα ισχύει και για την μελέτη της τεχνολογίας και της επιστήμης.

Τώρα αναλογιστείτε ένα άλλο μάθημα που μας πρόσφερε ο Machiavelli την Αντι-υπεραπλούστευση. Δεν είναι πειρασμός να δει κάποιος την καθυστέρηση της εξέλιξης των κοινωνιών σαν να οφείλεται σε πράξεις μερικών πριγκίπων που επιβάλλουν τη δύναμη τους ή το να δούμε τους πρίγκιπες σαν μαριόνετες χωρίς υπόσταση των οποίων τα σκοινιά κρατούν ισχυροί ΄΄δράστες΄΄ της κοινωνίας όπως οι ευγενείς ή ο λαός. Ο Machiavelli αποφεύγει και τους δύο πειρασμούς. Μας παρουσιάζει έναν πρίγκιπα ο οποίος είναι επιδέξιος στο να κουμαντάρει με διάφορους τρόπους και σε ανύποπτες στιγμές τις κοινωνικές δυνάμεις. Ο πριγκίπας δεν είναι μοναχικός άνθρωπος ο οποίος αντλεί τη δύναμη του μόνο από την ιδιοφυϊα που τον χαρακτηρίζει στην στρατηγική ούτε είναι ένα παιχνίδι των δυνάμεων που τον χειραγωγούν και ξεπερνούν.

Οι μελετητές της επιστήμης είτε από την θεωρία της υπεραπλούστευσης της κοινωνίας ή από τον αντιποδά της την εξιδανίκευση της επιστημονικής ιδιοφυϊας και μεθόδου. Αν και μεγάλο μέρος (σίγορα όχι όλο) της φιλοσοφικής ανάλυσης της επιστήμης διακήρυττει την άποψη ότι η επιστήμη είναι μια διαφορετική δραστηριότητα με την οποία ασχολούνται αδιάφοροι θεωρητικοί οι οποίοι έχουν πρόσβαση σε μεθόδους που καθορίζουν τη φύση της ανθρωπότητας. Η ίδια άποψη βρίσκεται και σε συγκεκριμένα γραπτά κοινωνιολογίας σχετικά με την επιστήμη ως θεσμό. Ο Merton ο οποίος θεωρείται ο θεμελιωτής του κλάδου αυτού της κοινωνιολογίας που ασχολείται με την επιστήμη, στον Άγγλο-Σαξωνικό κόσμο, σκιαγραφεί την επιστημονική πρακτική προστατευμένη από ιδιοτέλειες και ενδιαφέροντα των τομέων της κοινωνίας χάρις σ' ένα φράγμα από κανόνες που απομονώνουν (Merton, 1973). Αυτές οι απόψεις δεν περιορίζονται στους ειδικούς μελετητές της επιστήμης. Η άποψη ότι η επιστήμη είναι κατά κάποιο τρόπο αγνή όταν βρίσκεται ξέχωρα από καθημερινές και ανόσιες δραστηριότητες είναι βαθιά εδραιωμένη στην Δυτική Κουλτούρα.

Ταυτόχρονα, όμως υπάρχει και ο αντίλογος που έρχεται στο προσκήνιο από φοιτητές της επιστήμης που έχουν αφετηρία τους συνδετικούς κρίκους μεταξύ επιστημονικής ανάπτυξης με άλλους θεσμούς της κοινωνίας. Ακολουθώντας τον Marx: οι κοινοί τόποι μερικές φορές διατυπώθηκαν απλά: όπου η επιστήμη είναι στόχος σε μια ταξική κοινωνία η φύση της επιστημονικής καινοτομίας αναπόφευκτα θα αντικατοπτρίσει τα ενδιαφέροντα της άρχουσας τάξης (π.χ. το κλασσικό Boukharin, 1971). Κάποιοι άλλοι συγγραφείς εμπνευσμένοι από τον Marx ή τον Weber, υποστηρίζουν ότι η ίδια η φύση της επιστήμης και της τεχνολογίας είναι τέτοια ώστε να καθιστά μιας μορφής εξουσιασμού και ενώ είναι ασυμβατές σήμερα με τις ανθρωπιστικές ή κοινωνικές επαφές. Ωστόσο κάποιοι αντιλέγουν ότι η επιστημονική δουλειά θα έπρεπε να μελετάται με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο μελετάται κάθε άλλου είδους δουλειά σε μια ταξική εκμεταλευτική κοινωνία. (Levidov and Young, 1981).

Ακόμα και αν οι μαρξιστικές θεωρήσεις δεν επικρατήσαν, το επιχείρημα της αντίθετης άποψης που αντιπροσωπεύουν έχει κερδίσει έδαφος επί του θέματος τα τελευταία 20 χρόνια. Η πλειοψηφία των φοιτητών της επιστήμης αποδέχονται σήμερα ότι δεν υπάρχει πιθανότατα να κατανοηθεί η φύση και η κατεύθυνση της επιστημονικής καινοτομίας έστω κι αν μελετούμε την επιστήμη αυτή κάθε αυτή. Εάν αντιμετωπίζεται ως κάτι που συμβαίνει σ' έναν απομονωτήριο. Μια κοινωνιολογική μελέτη της επιστημονικής γνώσης έχει επιχειρηθεί (Barnel 1977 Bllop 1976). Πραγματικά ένας μεγάλος αριθμός ιστορικών και κοινωνιολογικών μελετών κραυγάζουν την σχέση που υπάρχει μεταξύ περιεχομένου της επιστημονικής γνώσης και των αντικειμένων που ενδιαφέρουν τέτοιες κοινωνικές ομαδοποιήσεις όπως επαγγελματικές και κοινωνικές τάξεις ( κατγ. Αναφορά Mac Kenzie 1978).

Όσο ευχάριστες κι αν είναι τέτοιες μελέτες κινδυνεύουν να υποπέσουν σε υπεραπλούστευσεις της κοινωνίας. Το περιεχόμενο της επιστήμης μεταστοιχειώνεται σε απλό αντικατοπτρισμό, των ενδιαφερόντων της κοινωνίας. Ενώ η άποψη της Επιστήμης που υποστηρίζει την ΄΄απομόνωση΄΄ δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί το εργαστήριο είναι τόσο σημαντικός τόπος για τις ζυμώσεις των κοινωνικών δυνάμεων, αυτή η κοινωνική υπεραπλούστευση αφήνει πίσω μας την εξής ερώτηση: Γιατί άραγε το εργαστήριο να αποτελεί το στρατηγικό σημείο της σύγχρονης κοινωνίας ενώ θα μπορούσε (υποθετικά) να ήταν η αίθουσα συνεδριάσεων του χρηματιστηρίου ή τα κεντρικά συνδικαλιστικά γραφεία; Και οι δύο οπτικές κρίνουν εσφαλμένα απομονώνοντας και κατά ένα τρόπο και αντικαθιστώντας την μια πλευρά της εξίσωσης. Η άποψη που θέλει την κοινωνία να ορίζει την επιστήμη χωρίς αυτή να επηρεάζεται είναι τόσο λάθος όσο και η άποψη που θέλει την επιστήμη και την τεχνολογία, με αυτοδύναμες πηγές να έχουν την δύναμη να επιβάλλουν μια μονομερή δομή, σχετική με το δικό του κοινωνικό περιβάλλον. Στην θέση αυτής της υπεραπλούστευσης, είναι καλύτερο να ακολουθηθεί ένας τρίτος απλουστευτικός που χρησιμοποίησε ο Machiavelli. Η επιστήμη και η τεχνολογία πρέπει να εκδοθούν σαν στρατηγικά σημεία πράξεων στην οποία η υπάρχουσα ενιαία επιστήμη μαζί με τις κοινωνικές σχέσεις δουλεύοντας ώστε να λειτουργήσουν με μια και μόνη κίνηση, ταυτόχρονα νέα γνώση και καινουρίες κοινωνικές σχέσεις.

Πράγματι όπως έχουμε ήδη υποδείξει, ο διαχωρισμός της γνώσης από το κοινωνικό γίγνεσθαι, πράγμα που με δυσκολία αποφεύγεται για γλωσσικούς λόγους εξάγει παραπλανητικά αποτελέσματα. Είναι απαραίτητο να αποφεύγεται αυτή η γλωσσική διπολικότητα, όπου η μια πλευρά περιγράφει το κοινωνικό γίγνεσθαι και η άλλη το περιεχόμενο της επιστήμης και τεχνολογίας. Ένας επιστήμων είναι άξιος σαν στρατηγός έξω από το εργαστήριο, δεν γίνεται ξαφνικά ένας παρορμητικός και αδιάφορος όταν βρέθει πίσω από τους τοίχους του εργαστηρίου. Μάλλον ένα μη διαφοροποιημένο λεξιλόγιο είναι αναγκαίο εάν πρόκειται να παρακολουθήσουμε τις καθημερινές δραστηριότητες των επιστημόνων καθώς αυτοί στρατηγικά θα ενεργούν ορίζοντας εκ νέου την επιστήμη και την κοινωνία ενώ συστηματικά θα αγνοούν τις a priori κατηγοριοποιήσεις. Για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει να πάψουμε να διστάζουμε να μπούμε στο εργαστήριο, όπως έκανε ο Machiavelli πολύ πριν από έμας εξερεύνοντας τις κρυφές πτυχές του παλατιού.

Ο ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΚΙ Ο ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ

Μια χαρακτηριστική ομάδα ανθρώπων που συμβάλλουν στην μελέτη και ανάλυση του όρου επιστήμης, είναι αυτή των δραστών. Παρακολουθώντας λοιπόν τη στρατηγική τους, διαπιστώνουμε, ότι καθώς προσπαθούν να αλλάξουν την κοινωνία και να κατανοήσουν την ιστορία της, περνούν μέσα από το εργαστήρι, που στην περίπτωση του Machiavellian είναι το παλάτι, και μεταχειρίζονται την επιστήμη ώστε να ερμηνεύσουν τη δύναμη της. Ακολουθώντας λοιπόν τους δράστες της επιστήμης διαπιστώνεται, ότι αν δεν υπήρχε στη ζωή η τεχνολογία και επιστήμη οι ανθρώπινες ενέργειες θα είχαν ελάχιστη δύναμη.
Το συμπέρασμα, δε, που ακολουθεί είναι ότι δεν τίθεται θέμα απόρριψης της επιστήμης, αφού αυτή είναι υπαρκτή. Το δύσκολο είναι η ανάλυση της, αφού δεν μπορεί να οριοθετηθεί ακόμα και από επιστήμονες που ασχολούνται αποκλειστικά με αυτό. Για τον λόγο αυτό, λοιπόν, έχει επικρατήσει η άποψη που θέλει την επιστήμη και την τεχνολογία να έχουν τέτοια δύναμη που να την επιβάλλουν στο κοινωνικό περιβάλλον.

Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ

Μια σειρά από πρόσφατες εθνογραφικές μελέτες της επιστήμης που λαμβάνει χώρα στο εργαστήριο, έχουν καταγράψει την έκταση και διαφορετικότητα της καθημερινής δουλειάς των ερευνητών - επιστημόνων (Knorr - Certina 1981, Latour και Woolgar 1979, Law και Williams 1982, Lyhch 1985, Williams 1984, Williams και Law 1980). Ένα χαρακτηριστικό σημείο της δουλειάς τους είναι το ότι οι επιστήμονες είναι πάντα απασχολημένοι με το να τοποθετούν το ένα διπλά στ' άλλο ετερογενή στοιχεία: λεπτές ανατομικές επεμβάσεις σε ποντίκια, δοκιμαστικοί σωλήνες, μετρητές ραδιενέργειας, επαφή με συνάδελφους, τεχνικούς, διευθυντές του εργαστηρίου, προμηθευτές, η ανάγνωση γραμμάτων, οι επισκέψεις στην βιβλιοθήκη απεικονίζοντας την γνώση τους στο χαρτί κάνοντας επανάληψη στα χειρόγραφα τους πηγαίνοντας σε διαλέξεις, συμπληρώνοντας αιτήσεις για επιχορηγήσεις -, όλα τα παραπάνω και άλλα στοιχεία, παρά πολλά για να αναφερθούν συνυπάρχουν στο μενού μιας συνηθισμένης ημέρας δουλειάς. Κομμάτια και κομματάκια που ενώνονται για να κατανοηθεί και το γεγονός ότι η έρευνα, ακόμα κι αν παράγει δημοσιεύσιμα αποτελέσματα δεν εξασφαλίζει την φήμη του εργαστηρίου ή του ατόμου που την διεξάγει.

Η συμπεριφορά των επιστημόνων αφού μελετήθηκε μοιάζει με την εικόνα ενός επιχειρηματία. Επιχείρησαν να χρησιμοποιήσουν διαφόρων ειδών πηγές ώστε συνδυαζόμενες να αποδώσουν αποτέλεσμα. Με αυτόν τον τρόπο επέδειξαν γενική έλλειψη ενδιαφέροντος ξεχωρίζοντας όλα όσα θεωρούνται εσωτερική υπόθεση την επιστήμη και τεχνολογία και όσα είναι εξωτερικά.

Αν και ίσως να έχουν μερικές φορές την δυνατότητα να διατυπώνουν μια τέτοια διαφοροποίηση αλλά κατά την καθημερινή τους δραστηριότητα το τι είναι επιστημονικό και τι όχι βρίσκεται μπερδεμένο και δεν αφήνει περιθώρια διάκρισης. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η δουλειά τους είναι ασαφής. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Οι επιστήμονες χτίζουν έναν κόσμο και η προσπάθεια που κάνουν οι ερευνητές να τον συμμορφώσουν τείνει να στρεβλώσει αν όχι να καταστρέψει την συνάφεια του κόσμου αυτού. Κτίζοντας έναν κόσμο όπου τα πειραματόζωα του ενός εργαστηρίου λένε στους αναγνώστες του επιστημονικού τύπου σε όλο τον κόσμο ότι, είναι ανοίγματα η διαχείριση των ετερογενών πηγών. Τα πειραματόζωα πρέπει να αγοραστούν, να εξοφληθούν, να γλιτώσουν από μολύνσεις, να κλειστούν σε κλουβιά, να προετοιμάζονται για ενέσεις και μετρήσεις. Έτσι το έργο των τεχνικών πρέπει επίσης να είναι οργανωμένο, οι εργαστηριακές πηγές πρέπει να είναι ασφαλείς διότι υπάρχει και ο ανταγωνισμός των συνάδελφων Πρέπει να συμπληρώνονται οι φόρμες ερευνών και τα έγγραφα πρέπει να γράφονται και να παρουσιάζονται.

Ο έλεγχος των πηγών, του περιβάλλοντος, ελέγχοντας τον κόσμο που δημιουργείται, είναι ενέργειες της επιχειρηματικής πλευράς των επιστημόνων. Κατά μια έννοια λοιπόν δεν ασκούν μόνο την επιστήμη τους αλλά ταυτόχρονα εξασκούν πολιτική, οικονομία, κοινωνιολογία. Έτσι ο αναλυτής ακολουθεί τους επιστήμονες στα εργαστήρια τους, δεν χρειάζεται να δημιουργήσει δικές του μη κατηγορίες ή συνδετικούς κρίκους. Αφού οι επιστήμονες είναι πολιτικοί και κοινωνιολόγοι στην πράξη θα πρέπει αυτοί οι ίδιοι να τους παρέχουν πλουσιοπάροχα. Η δουλειά του αναλυτή θα πρέπει να είναι η μελέτη της δημιουργίας τέτοιων κατηγοριών και κοινών τόπων και η εξέταση του τρόπου με τον οποίο μερικές απ' αυτές επιβάλλονται με επιτυχία ενώ άλλες όχι. Πως επί την πράξη οι επιστήμονες κινούνται δημιουργώντας και ελέγχοντας μονάδες στα περιβάλλοντα τους και τις κατατάσσουν χτίζοντας τις δικές τους εκδοχές του κόσμου; Στο άμεσο περιβάλλον μπορούν να ασκήσουν φυσική δύναμη, να χρησιμοποιήσουν μηχανές, χρήματα, να συζητήσουν, να δημιουργήσουν κείμενα, να χρησιμοποιήσουν λυϊκής ή χημικής προέλευσης δυνάμεις (ηλεκτρική ενέργεια, χημικά). Παρολαυτα εάν θελήσουν να επεκτείνουν τους κόσμους τους εκτός εργαστηριών τους, τότε πρέπει να βρεθούν τρόποι επέμβασης από απόσταση.

Κατ' αρχάς παρατηρήστε ότι οι γραφές γενικά έχουν σημασία στην κοινωνία μας. Ξεκινώντας από σημειώσεις, μνημόνια, γράμματα, βιογραφικά ως λογιστικά βιβλία, βιβλία επιταγών, εφημερίδες, περιοδικά, λογοτεχνικά βιβλία, πτυχία, επίσημα έγγραφα διαφόρων ειδών που οι περισσότεροι από εμάς χρησιμοποιούμε πολλές φορές κάθε μέρα.[3] Οι επιστήμονες δίνουν μεγάλη σημασία στις γραφές, μηχανογραφημένα αποτελέσματα μηχανημάτων καταγραφής, εργαστηριακά σημειωματάρια, γραφήματα, εκτυπώσεις υπολογιστών, προσχέδια και δημοσιευμένα επιστημονικά άρθρα, τα οποία βρίσκονται καθημερινά στον κύκλο εργασίας τους. Όπως θα αναλύσουμε στα επόμενα κεφάλαια η ιδιαίτερη σημασία των κειμένων στην επιστήμη στηρίζεται στο γεγονός ότι αυτά συνιστούν ένα κεντρικό πολιτικό εργαλείο για τον επιστήμονα - επιχειρηματία: στο κείμενο ένας καλά δομημένος κόσμος φτιάχτηκε και εμπεριέχει τον τρόπο δημιουργίας του επιστήμονα και του επιτρέπει να δράσει από απόσταση. Ο χειρισμός των πειραματόζωων περιγράφεται στο τμήμα των μεθόδων, οι καταγραμμένες αντιδράσεις τους στις ενέσεις φάρμακων μεταφέροντας σε πίνακα, ύστερα σε γράφημα του τμήματος αποτελεσμάτων, και οι διεκδικήσεις των επιστημόνων σχετικά με το πώς αυτά τα δεδομένα θα έπρεπε να αναθεωρούν τον τομέα, σε ένα μέρος της συζήτησης και του συμπεράσματος. Η δύναμη αυτών των κειμένων απορρέει επίσης από το γεγονός ότι τα κείμενα αυτά περιέχουν κοινές αναφορές με άλλα κείμενα (αναφ. στην λογοτεχνία για παράδειγμα, με την εργασία και τους θεσμούς). Όλα τα παραπάνω είναι χτισμένα στο κείμενο που παρουσιάζεται στο κοινό και μπορεί έτσι να διοχετευθεί μέσο περιεχομένου. Συνοψίζοντας, τα κείμενα κάνουν δυνατή τη δημιουργία συνδετικών κρίκων μεταξύ ήδη υπαρχόντων μονάδων αλλά και τον σχηματισμό καινούργιων μονάδων, και αν είναι πειστικά συνιστούν μια σημαντική μέθοδο για να επιχειρηθεί ο έλεγχος του περιβάλλοντος.

Αν δεν θέλουμε να υποβιβάσουμε την επιστημονική και τεχνολογική δραστηριότητα με την μεταφορά μιας στείρας γραφής, ωστόσο θεωρούμε πως οτιδήποτε γραπτό αποτελεί ένα κεντρικό στοιχείο της τεχνολογίας και της επιστήμης. Οι ίδιοι οι επιστήμονες δίνουν ιδιαίτερη σημασία σ' αυτές χρησιμοποιώντας τα ταυτόχρονα σα στόχους (δημοσίευση επιστημονικού άρθρου) και σαν μέσα (έναν τρόπο να χτίσουν έναν κόσμο αλλά και να πείσουν κάποιους) το επιχείρημα μας είναι λοιπόν ότι αν και η επιστήμη δεν μπορεί να μένει μόνος στα κείμενα, παρόλα αυτά, τούτα συνιστούν μια κύρια πηγή πληροφοριών κάθε μελέτης του τρόπου με τον οποίο κόσμοι δημιουργούνται και αλλάζουν στα εργαστήρια. Αντί λοιπόν να ακολουθούμε τους δράστες, θα πρέπει να ακολουθούμε τα κείμενα. Μπορεί μ' αυτόν τον τρόπο να μην μάθουμε σχετικά με όλα όσα είναι να μάθουμε τους επιστήμονες στα εργαστήρια. Ωστόσο η μελέτη των κειμένων ταιριάζει στον δικό μας ιδιαίτερο και οροθετημένο έργο: αυτό της μελέτης της επιστημονικής αλλαγής έτσι ώστε να κατανοήσουμε την δύναμη του εργαστηρίου.

Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ

Εδώ ο συγγραφέας προσπαθεί να δώσει μια γενικότερη εικόνα της λειτουργίας της επιστήμης στο εργαστήριο. Γίνεται περιγραφή μιας καθημερινής μέρας των επιστημόνων όπου πέρα απ' την επιστήμη αυτή καθ' αυτή (εσωτερικό σημείο), ασχολούνται και με τη κάλυψη των αναγκών της σωστής λειτουργίας του εργαστηρίου (εξωτερικό σημείο).

Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο επιστήμονας εκτελεί και χρέη ''επιχειρηματία'', γεγονός το οποίο ο έξω κόσμος δεν αντιλαμβάνεται. Κατά μια έννοια, λοιπόν, δεν ασκούν μόνο την επιστήμη τους, αλλά ταυτόχρονα εξασκούν πολιτική, οικονομία, κοινωνιολογία.

Όπως σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, έτσι και στην επιστήμη, ο γραπτός λόγος παίζει κυρίαρχο ρόλο. Τα γραπτά κείμενα είναι για τον επιστήμονα- επιχειρηματία ένα πολιτικό εργαλείο που του επιτρέπει να δρα από απόσταση. Αποτελούν ένα συνδετικό κρίκο, μεταξύ παλαιών και καινούργιων μονάδων επιστημονικής ερευνάς. Τα κείμενα δε, εκτός του ότι είναι η κύρια πηγή πληροφοριών τόσο για τον απλό άνθρωπο (επιστημονικά περιοδικά) όσο και για τον ίδιο τον επιστήμονα, αποτελούν και ένα μέσο για την εξέλιξη της επιστήμης. Έτσι λοιπόν για να επιτευχθεί ο στόχος μας ως προς την κατανόηση της δύναμης του εργαστηρίου είναι προτιμότερο να μελετήσουμε τα γραπτά κείμενα απ' το να παρατηρήσουμε (όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφαλαίο) την στρατηγική των δραστών.

ΟΙ ΚΟΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΝΑ ΤΟΥΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΟΥΜΕ

Μερικά κείμενα επιτυγχάνουν να πείσουν τους παραλήπτες τους, ενώ άλλα επιστρέφονται για να ξαναγραφτούν ή για να εγκαταλειφθούν σαν αποτυχίες. Εννοείται ότι πρέπει να φύγουμε από το εργαστήρι αν θέλουμε ν' ανακαλύψουν με την τελική τους κατάληξη. Εντός του εργαστηρίου οι κουβέντες των ερευνητών κινούνται γύρω από τον τρόπο ο οποίος θα εγγυείται την αποδοχή των κειμένων: Στις σελίδες των καινούργιων ειδήσεων των επιστημονικών εφημερίδων, θεσμών και συναδέλφων, που ίσως επιτρέψουν να συμπεριληφθούν στον κόσμο που κτίζεται μέσα στο κείμενο.[4] Τίποτα δεν είναι σίγουρο αλλά απλός μια αποδεκτή στρατηγική. Η οποία στρατηγική συνίσταται στην δημιουργία του επιστημονικού γραπτού συνδέοντας δυναμικά στοιχεία που απορρέουν από το εργαστήριο και τους θεσμούς και την επιστημονική έρευνα, στα οποία το γραπτό στοχεύει. Η δύναμη αυτού του παιχνιδιού της πολιτικής από τον επιστήμονα - επιχειρηματία απορρέει από τον τρόπο με τον οποίο ένας ολόκληρος κόσμος χτίζεται εντός του κειμένου που παρουσιάζει μια ιστορία. Όπως π.χ. τα πειραματόζωα και οι αντιδράσεις τους στις φαρμακευτικές ενέσεις. Η επιτυχία ενός κειμένου εξαρτάται από τον βαθμό με τον οποίο οι συντάκτες θα καταφέρουν να συμπεριλάβουν άλλους έτσι ώστε να αποδεχτούν την εικόνα που τους προτείνεται, να αναγνωρισθούν και να επιβραβεύσουν τους συγγραφείς να τους ζητηθεί η έκδοση του γραπτού από τις δικές τους εκδόσεις ώστε στο μέλλον να μπορέσουν να διεκδικήσουν δωρεές. Εξαρτάται με άλλα λόγια από την έκταση της πρόσβασης σε μέσα και πηγές που έχουν οι συγγραφείς τα οποία του επιτρέπουν να συνεχίσουν την δουλειά τους. Μια επιτυχία εκεί μετριέται σε ποιότητα και η λεπτομέρεια, από τους εθνογράφους του εργαστηρίου και σε ποσότητα από εκείνους που ασχολούνται με την παροχή δεδομένων σαν βάση για τον ορισμό των αποφάσεων που σχηματίζουν την πολιτική τους. Υπάρχουν πολλά προβλήματα τόσο πρακτικά όσο και θεωρητικά για την μέτρηση των επιτευγμάτων της επιστήμης. Αυτό που μας ενδιαφέρει να παρουσιάσουμε είναι μια μέθοδο που θα εξυπηρετεί την έρευνα της δυναμικής της επιστήμης και αυτή δημιουργείται από συνεισφορές και εργαστήρια και με τον τρόπο με τον οποίο αυτά ευνοούν.

Ίσως να υπήρχε η δυνατότητα να επεκτείνουμε την εθνογραφική μέθοδο στην μελέτη της δομής του ερευνητικού τομέα (παρόμοιες εκτιμένες εθνογραφίες δεν είναι σπάνιες στην ανθρωπολογία). Όμως η δυσκολία που παρουσιάζει μια τέτοια προσέγγιση είναι εμφανής, διότι ο χαρακτήρας των τομέων της επιστήμης είναι σταθερός. Θα είχε λοιπόν μεγάλη κατανάλωση χρόνου μια τέτοια προσπάθεια. Αλλά δεν υπάρχει ανάγκη να θάψουμε την εθνογραφία, αφού έχουμε την δυνατότητα να μελετήσουμε την μοίρα των δραστών της επιστήμης και των κόσμων τους, διαβάζοντας κείμενα. Το επιστημονικό χαρτί επιτυγχάνει την αποδοχή όλων μέσω της αποδοχής άλλων δομικών μονάδων (είτε επιστημονικές είτε όχι) που προτείνονται στο χάρτι. Αν είναι καρκίνος που έχει θεραπεία το πολυμερές DIVEMA (κοίτα κεφ. 5) είναι αποδεκτός για δημοσίευση, και θεωρείται μετά την έκδοση τότε αυτό θεωρείται επιτυχία για τους συγγραφείς του. Η επιτυχία στο κτίσιμο του κόσμου τους είναι, ωστόσο (και είναι βασικό σημείο), ορατό σε αλλά κείμενα τα οποία με την σειρά τους έχουν παρόμοιους κοινούς τόπους. Η χημειοθεραπεία στον καρκίνο και το DIVEMA ταφρά πάνε μαζί. Άλλοι επιστήμονες (και άλλα μέρη, που χαράζουν πολιτική) που επιθυμούν να χτίσουν τον δικό τους κόσμο ακόμα κι αν φροντίζουν να στρατολογήσουν κόσμο και να ελέγξουν τα περιβάλλοντα τους, δεν μπορούν να μην το σκεφτούν. Μ' άλλα λόγια όλο αυτό το δίκτυο κοινών σημείων γίνεται μια χρήσιμη πηγή. Μ' αυτόν τον τρόπο φτιάχνεται ο κόσμος της επιστήμης, και όχι μέσο της κατανομής των στοιχειών από ξεχωριστά άτομα, αλλά περισσότερο σαν παρενέργεια μεταξύ εργαστηριακών στρατηγικών και μιας μεγάλης ακτίνας ανθρώπων που ενεργούν. Ή για να το θέσουμε επιστημονικά, απορρέει από μια διαφορετική κοινωνιολογική πλευρά, βλέπουμε τις συνέπειες ενεργειών που έγιναν όχι σκόπιμα, σε συναδελφικό επίπεδο.

Ένα επιστημονικό κείμενο όχι μόνο αποκαλύπτει την στρατηγική χτισίματος του κόσμου των συγγραφέων της αλλά αποκαλύπτει και την φύση και δύναμη των οικοδομικών τετραγώνων που απορρέουν από το βασίλειο της επιστήμης, από κει αντλούν δυνάμεις και εκεί της κατευθύνουν. Το κείμενο παρέχει πρόσβαση στην δύναμη της επιστήμης στους μοιρασμένους κόσμους που καθιερώνουν τον αμοιβαία (και εξελισσόμενο) έλεγχο. Αλλά πως μπορούν αυτοί οι κόσμοι να χαρτογραφηθούν. Η απάντηση είναι απλή. Το κείμενο πρέπει να αντιμετωπιστεί σαν δομική ένωση σημαντικών λέξεων. Στο κείμενο συζητήθηκε λεπτομερώς το κεφ. 5, η θεραπεία συνδέεται με το DIVEMA, με τη βοήθεια του φυσιολογικού φαινόμενου ΄΄pinokytosis΄΄. Όλη η ομάδα συνδέεται με τον ΄΄όγκο΄΄ μια λέξη βασική για την ανάγνωση της εφημερίδας, στην οποία το χαρτί έχει υποβληθεί προς έκδοση. Αν τα κοινά σημεία είναι αποδεκτά και φαίνονται άλλου αυτή η ομάδα όρων αποκτά διάρκεια, γίνεται νέο αντικείμενο έρευνας για την χημειοθεραπεία και τον καρκίνο.

Ακολουθώντας τα κείμενα ο αναλυτής θα πρέπει να βρει τα ίχνη ή της εξαφανίσεις δυνατών λέξεων και κατ' αυτόν τον τρόπο να κτίσει μια εικόνα της περιοχής της επιστήμης που αμφισβητείται.

Φυσικά αυτό υπήρξε μέρος της τέχνης των ιστορικών.[5] Είναι όμως εξειδικευμένο στο σημερινό περιεχόμενο, αυτό συμβαίνει μόνο επειδή η αναλυτική σκοπιά έχει γίνει πιο χρονοβόρα και χωρίς κέρδος. Η αποκλειστική εστίαση σε σημαντικές λέξεις σίγουρα δεν μπορεί να φτάσει το επίπεδο της δομής των επιστημονικών χαρτιών που απασχολούν ιστορικούς και επιστήμονες. Αλλά υπάρχει αντισταθμιστικό κέρδος: το να μετατρέπεται κείμενο σε σκελετό προκείμενου να βρεθεί η λέξη, γίνεται πιο εύκολα να χειριστεί κάποιος μεγαλύτερες βάσεις δεδομένων, να χρησιμοποιήσει στατιστικές και γραφίστικες μεθόδους για την επίδειξη καινούργιων στοιχειών στους κόσμους της επιστήμης. Κοντολογίς, τέτοιες μέθοδοι λύνουν το πρόβλημα της αναγνώρισης των ηθελημένων ή ακούσιων συνεπειών της επιστημονικής πρακτικής σε ένα συλλογικό επίπεδο χωρίς να χρειάζεται να υποτεθεί η θέση της μιας πλευράς.

Το τρίτο μέρος αυτού του βιβλίου ασχολείται με την μέθοδο χαρτογράφησης των κόσμων της επιστήμης λεπτομερώς και παρουσιάζει αρκετά παραδείγματα. Αφού η μετατροπή αρκετών κειμένων σε μικρές ιστορίες από σημαντικές λέξεις, απαιτεί πολύ δουλειά, τα περιεχόμενα των άρθρων, οι αναφορές και οι έτοιμες πατέντες από επιστημονική και τεχνική βιβλιογραφία, χρησιμοποιούνται. Τα τελευταία έχουν συγκεκριμένο σκοπό (π.χ. την διευκόλυνση της λογοτεχνικής έρευνας) και οι απλοποιήσεις τους αυτές εισάγουν λάθη: συγκεκριμένα υπάρχει απώλεια αμεσότητας και ακρίβειας πράγμα που οδηγεί σε δυσκολία κατανόησης των χαρτών. Από την άλλη πλευρά η χρήση τέτοιων περιεχόμενων κάνει δυνατή την παραγωγή τέτοιων χαρτών από μια καθημερινή βάση, από μεγάλες βάσεις δεδομένων υπολογιστών οι οποίες καλύπτουν μεγάλες περιοχές της επιστήμης.

Τα προτερήματα του να χρησιμοποιεί κάποιος επιστημονικές βάσεις μέσω κομπιούτερ ώστε να κατασκευάσει χάρτες και να αναλύσει την επιστήμη και τις ενέργειες των επιστημόνων έχουν ήδη αναγνωριστεί και χρησιμοποιηθεί τα τελευταία δέκα με δεκαπέντε χρόνια. Πραγματικά μια καινούρια ειδικότητα, ή επιστημονομετρική, έχει αναπτυχθεί στο βασίλειο των κοινωνιολογικών μελετών της επιστήμης και της τεχνολογίας.[6] Αν και η μέθοδος αυτή έχει υποπέσει στα χνάρια της επιστημονομετρικής παράδοσης, διαφοροποιείται από παρόμοιες προσεγγίσεις όπως η ανάλυση των κοινών θέσεων διότι έχει χτιστεί πάνω σε σημαντικές λέξεις μέσα από επιστημονικά άρθρα. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιθανή η άμεση ένωση μεταξύ της στρατηγικής της δημιουργίας του κόσμου προερχόμενη από ιδιώτες επιστήμονες και του ομαδικού αποτελέσματος μιας τέτοιας ενέργειας. Έχουμε, μ' άλλα λόγια, μια προτροπή να ακολουθήσουμε το ποιοτικό με όλα τα μέσα.

ΟΙ ΚΟΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΝΑ ΤΟΥΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΟΥΜΕ

Η αποδοχή και η επιτυχία ενός επιστημονικού κειμένου, που όπως είδαμε παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της επιστήμης, έχει αναχθεί σε πολιτικό παιχνίδι. Ο προβληματισμός είναι έντονος όσον αφορά το περιεχόμενο του κειμένου και την αναφορά μέσω αυτού σε άλλους διακεκριμένους επιστήμονες, ώστε να γίνει ευκολότερα αποδεκτό απ' τους τελευταίους.

Κάθε επιστήμονας προσπαθεί να χτίσει τον δικό του κόσμο με τον δικό του τρόπο. Παρ' όλα αυτά του είναι αδύνατο να μη συμπεριλάβει σ' αυτή του την προσπάθεια κείμενα και πληροφορίες άλλων επιστημόνων. Επομένως ο κόσμος της επιστήμης δεν είναι ένα παζλ, το οποίο αποτελείται από ξεχωριστά κομμάτια (κόσμους), αλλά είναι το αποτέλεσμα των συλλογικών και αλληλοεξαρτώμενων προσπαθειών των ερευνητών-επιστημόνων. Συνεπώς χαρτογράφηση των κόσμων των διάφορων επιστήμων γίνεται με τη μελέτη και την ανάλυση των κειμένων, τα οποία προέρχονται από την επιστημονική και τεχνική βιβλιογραφία και από έτοιμες πατέντες. Μπορεί έτσι να χάνεται η αμεσότητα και η ακρίβεια αλλά αυτό αντισταθμίζεται από το γεγονός ότι η παραπάνω χαρτογράφηση έχει αναχθεί σε ολόκληρη επιστήμη και γίνεται τόσο από μεμονωμένους επιστήμονες όσο και από ολόκληρες επιστημονικές ομάδες. Οπότε η διασταύρωση των αποτελεσμάτων τους μας δίνει μια αρκετά ολοκληρωμένη εικόνα όσον αφορά την δυναμική της επιστήμης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Στα προηγούμενα μέρη περιγράψαμε πως θα μπορούσε να αναλυθεί η δύναμη της επιστήμης. Το επιχείρημα μας είναι σα μια περιγραφή της διανομής συνθέτοντας και ενώνοντας μονάδες, όπως τα πειραματόζωα, τα γραφικά, οι επιστημονικοί θεσμοί, ή οι θανατηφόρες αρρώστιες, πρέπει να είναι το κέντρο κάθε μελέτης της δυναμικής της επιστήμης. Στο τρίτο μέρος συζητήσαμε εν συντομία τον τρόπο με τον οποίο οι δράστες τοποθετούν διπλά διπλά μανάδες και αναλογιστήκαμε την σημασία που έχουν τα κείμενα σε μια τέτοια διαδικασία. Στο τελευταίο μέρος ακολουθήσαμε το ταξίδι των κειμένων έξω από το εργαστήριο, συζητήσαμε την τύχη που έχουν, και σκεφτήκαμε τον τρόπο με τον οποίο αλληλοαντιδρούν ώστε να παράγουν αλληλοεπιδράσεις αντιδράσεων σε ομαδικό επίπεδο. Οι λέξεις φτιαγμένες από επιστημονικούς επιχειρηματίες θα μπορούσαν να στρατολογήσουν άλλους και να υπομείνουν ή ίσως να αποτύχουν να το πραγματοποιήσουν και να μην αφήσουν κανένα ίχνος. Η παραγωγή και η διάθεση των κειμένων που κειμένων που συμπεριλαμβάνονται, σαν να βρίσκονταν σ' ένα μικρόκοσμο, ο κόσμος στον οποίο ο αναγνώστης καλείται να συμμετέχει συνιστά μια σημαντική μέθοδο για την δημιουργία κόσμων στην επιστήμη. Τέτοια κείμενα θα μπορούσαν να αναλυθούν ώστε να αποκαλυφθούν τα ίχνη των κόσμων με διάρκεια ή επιτυχία. Για την ακρίβεια, η δομή της σφαίρας επιρροής της επιστήμης τώρα παρουσιάζεται σαν το δίκτυο των ιχνών που θα ληφθεί υπ' όψιν από κάθε νέο κείμενο που στοχεύει στο να συνεισφέρει σ' αυτό.

Το να ακολουθήσουμε τους δράστες και κείμενα χωρίς μεροληψία ή πάθος, αυτή η μέθοδος είναι πολύ δυναμική της περιγραφής της δυναμικής της επιστήμης χωρίς να τα υποβιβάζει σε εσωτερίκευση ή εξωτερίκευση. Παρολαυτα δεν πρέπει και δεν μπορεί να εξηγήσει την επιτυχία ή αποτυχία της στρατηγικής δημιουργίας του κόσμου με προβλέψεις. Αυτό διότι δεν υπάρχει σίγουρη επιτυχία, ακόμα και για αυτούς που έχουν ήδη πετύχει στο παρελθόν. Τα έργα από τα οποία οι κοινωνίες δημιουργούν την ιστορία τους δεν είναι προβλέψιμα.

Είναι παρολαυτα πιθανόν η αποσαφήνιση της ομίχλης που καλύπτει την επιστήμη και την τεχνολογία. Υπάρχουν μεγάλες αλυσίδες οι οποίες συνδέουν αυτές τις πολιτικές μονάδες όπως κυβερνητικά σώματα, επενδυτικές βιομηχανίες, νοσοκομεία και σωματεία εθελοντών, πειραματόζωα, ηλεκτρόδια ή κυψελίδες καυσίμων. Όλα τα παραπάνω καλούνται πολιτικά γιατί είναι κατά πάσα πιθανότητα ικανά να ασκήσουν δύναμη, αλλά ο πολιτικός χαρακτήρας μερικών απ' αυτά καλύπτεται από μύθους που αποσυνδέουν την επιστήμη απ' αυτό που κανονικά γνωρίζουμε ως πολιτική. Μπαίνοντας στα εργαστήρια και ακολουθώντας τους δράστες είμαστε σε θέση να συνδέσουμε και κατ' αυτόν τον τρόπο να παρουσιάσουμε ξεκάθαρα μια πολιτική διαμάχη της επιστήμης και τεχνολογίας πάντα λυπηρά ίδια. Οι επιστήμονες και οι τεχνολόγοι ασκούν πολιτική με άλλα μέσα. Σε σύγχρονες κοινωνίες το εργαστήρι είναι ένα στρατηγικό σημείο: η επιστήμη και η τεχνολογία είναι τα κεντρικά σημεία της κοινωνικής μετάβασης και έτσι ενώ έχουν αναπόφευκτα πολιτική φύση ένα γεγονός που είναι πραγματικά ξεκάθαρο όταν οι συναδελφικές ληφθούν υπ' όψιν.

Η είσοδος στο εργαστήρι και η ψύχραιμη περιγραφή όλων όσων κάποιος βλέπει δεν υπονοεί ότι οι πρέπει να επιλέξει κάποιος εάν θα είναι υπέρ ή κατά της επιστήμης και της τεχνολογίας, ακόμα κι αν αυτές οι διαφοροποιήσεις τείνουν να γίνονται διαβρωτικές των καθιερωμένων μύθων. Όπως η μακιαβελική δουλειά δείχνει, οι διαφοροποιήσεις υπηρετούν την δραστικότητα όλων των ενδιαφερομένων πλευρών: επιστήμονες, τεχνολόγους διαμορφωτές της πολιτικής, άλλες ομάδες, όλοι έχουν να κερδίσουν από αυτές. Επαναλαμβάνουμε ότι μια ΄΄πολιτική΄΄ ανάλυση της επιστήμης και της τεχνολογίας δεν πρέπει να θεωρηθεί ως ένας τρόπος για να κατηγορηθούν οι πρακτικοί, κατά τις αρχές της διπροσωπίας. Η δουλειά μας δεν είναι να εκμεταλλευόμαστε τις μηχανορραφίες που είναι πολύ γνωστές εκ των έσω. Ακόμα και οι επιστήμονες και οι τεχνολόγοι μπορεί να αγνοούν το πρόσωπο της πολιτικής της επιστήμης επαναπαυμένοι στην δική τους πλευρά του παιγνιδιού. Αν και η προσέγγιση μας μάχεται κάτι αυτό είναι, ίσως, οι υπεραπλουστευτικές παραδόσεις της μελέτης της επιστήμης και της τεχνολογίας. Για παρά πολύ καιρό οι ειδικοί στον τομέα επαναπαύονταν στο να απλοποιούν τα ετερογενή κοινά στοιχεία που δένουν το ΄΄επιστημονικό΄΄ με το ΄΄Τεχνολογικό΄΄ και την υπόλοιπη κοινωνία. Μερικές φορές όπως είπαμε πριν, αυτοί οι θεσμοί αντιμετωπίζονται σαν άμεσα αντικατοπτρισμοί των κοινωνικών δυνάμεων. Σε άλλες περιπτώσεις υποχρεώνονται να μην έχουν καμιά επαφή με το τελευταίο. Αν τελικά δεν κατακτήσουμε κάτι με αυτό τον τόμο ελπίζουμε ότι ο αναγνώστης θα πεισθεί για το πόσο αναγκαία είναι η συνέχεια της επιστήμης και κοινωνίας και από το γεγονός ότι παρόμοιες μέθοδοι χρησιμοποιούνται στην ανάλυσή τους.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Ανακεφαλαιώνοντας ο συγγραφέας, αναφέρει όλη τη διαδικασία η χρησιμοποιήθηκε για να προσεγγιστεί η δύναμη και ο ρόλος της επιστήμης. Μέσα απ' αυτό το βίβλο διαφαίνεται καθαρά η προσπάθεια του να υπογραμμίσει την αναγκαιότητα μελέτης των σχέσεων μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Εδώ χρησιμοποιούμε το 'εργαστήριο' σαν γενικό όρο να καλύψουμε τις διερευνημένες πλευρές.
Η ιδέα μας του 'δράστη' είναι πιο ελεύθερη , το οποίο είναι φυσιολογικό στην Αγγλοσαξωνική κοινωνιολογία. Βλέπε παρακάτω και ειδικότερα Κεφάλαιο 2.
Για συμπληρωματικές ανθρωπολογικές και ιστορικές προοπτικές για το πόσο σημαντική είναι η γραφή και του έντυπου τύπου βλέπε Goody (1977), Eisenstein (1979) και Latour (1985).
Για την μελέτη που συγκεντρώνει σε μια τέτοια στρατηγική του αποφασίζω-δρώ βλέπε Law and Williams (1982).
Βλέπε Mackenzie (1978) και για ποιο 'ειδικό' παράδειγμα Mullins(1972).
Η δουλειά σε αυτήν την ειδικότητα αναφέρεται στο Scientometrics. Βλέπε ακόμα Garfield, Malin and Small (1978); Griffith, Small, Stonehil and Dey (1974); Small (1977); Small and Greenlee (1980a, 1980b); Small and Griffith (1974).